Ukiyo print Chiyoda Ooku Ohamami

Blokdrukkunst: Van vogels tot erotische plaatjes!

In ons vorige artikel hebben we het al uitgebreid gehad over blokdrukkunst, ook wel Ukiyo-E genoemd. Het maken van een blokdruk is een proces waar veel ambachten bij komen kijken. De persoon die we bestempelen als ‘maker’ van de prent is vaak alleen de oorspronkelijke tekenaar van het ontwerp. Hij stuurt daarna een netwerk van ambachtslieden aan om zijn kunstwerk te voltooien.

Deze eeuwenoude kunstvorm is een grote nationale trots van Japan en verwondert kunstcritici al eeuwenlang. De meeste bekende is wellicht “De grote golf bij Kanagawa” door de beroemde kunstenaar Hokusai.

Vroeger werden deze werken vooral gebruikt door monniken om reclame te maken maar langzaam aan veranderde het in een groeiende commerciële markt in Japan. Kunstenaars richtten hun eigen scholen op om hun stijlen voort te zetten. Als een leerling goed genoeg was, dan zou deze later het werk voortzetten onder dezelfde naam als zijn docent.

Diverse thema’s

De thema’s in blokdrukkunst verschilden per school en uitgever. Zo kon je je specialiseren in dierenprenten, maar ook portretten. De meest voorkomende thema’s die werden geproduceerd waren voorkanten van boeken en tijdschriften, dieren, bijin-prenten, sumoworstelaars en mooie dames zoals geisha, en ronduit erotische prints die ook wel lenteplaatjes genoemd werden.

Ze werden al snel erg geliefd onder uitgevers van bladen en literatuur, want ook in de tijd had je ze al. Blokdrukkers waren onder andere gewild om snel een grote hoeveelheid tekst te produceren. Een simpele eenlaagse blokdrukafbeelding van een titel voor een boek kost minder tijd dan stuk voor stuk alles te kalligraferen.

Verhalen en lenteplaatjes

Een vaak voorkomend thema binnen de blokdrukkunst zijn fragmenten uit Het verhaal van Genji. Het verhaal gaat over een Japanse hofprins en de vele dames die een rol spelen in zijn leven. Genji voorzag zijn geliefden dan ook graag van een gedicht. Een vroege voorloper van de hedendaagse haremseries, maar door een hofdame geschreven. Maar ook meer geavanceerde prenten waren gewild, afhankelijk van het onderwerp. Zo waren landschappen minder populair dan de zogeheten “lente” plaatjes.

Poem of the Pillow door Kitagawa Utamaro. Gemaakt in 1788. Via TokyoDandy.
Poem of the Pillow door Kitagawa Utamaro. Gemaakt in 1788. Via TokyoDandy.

Deze lenteplaatjes werden ook wel makura-e genoemd. Het woord makura vinden we terug in het Japanse woord dakimakura, die grote kussens waarop je favoriete personages (soms erg schaars gekleed) op te vinden zijn. De geportretteerde beelden op lenteplaatjes zijn dan ook volledig naakt en worden ook wel shunga (obscene beelden) genoemd.

Shunga kan je dus zien als de verre voorloper van de dakimakura of hentai manga. Makura-e betekent dan ook “kussenprenten”, plaatjes die je geliefde onder zijn/haar kussen kan stoppen wanneer die lange tijd niet in je buurt is, of wanneer je die simpelweg niet hebt. Deze afbeeldingen waren door hun grote oplage goedkoper. Dat maakte ze populair bij arbeiders met een laag inkomen, die geen bezoek aan de rode buurt konden betalen.

Bijin en yakusha-e

Behalve de kussenprenten waren er ook de nettere bijin-prenten: traditionele Japanse vrouwen gehuld in kimono’s die allerdaagse rituelen uitvoeren. In anime worden ze bishoujo genoemd. Behalve afbeeldingen van vrouwen waren prenten van mannelijke toneelacteurs uit het kabuki-theater populair (yakusha-e), maar ook sumo-worstelaars.

Harunobu Suzuki, een bijin-prent uit 1760. Via JAODB.
Harunobu Suzuki, een bijin-prent uit 1760. Via JAODB.

Net als blokdrukkunstenaars waren dit uitsluitend mannelijke beroepen. De prenten werden met name verkocht bij theater- en wedstrijdhallen. Het kunnen kopen ervan was met name een benadrukking van je eigen luxe positie. Het feit dat je een theater of een wedstrijd kon bezoeken betekende immers je tijd en geld over had. Onder de bijin-prenten viel ook okubi-e, grote close-ups van het gezicht waar slechts een deel van het torso te zien is.

De natuur in beeld

Vergezichten van bergen, meren en natuur waren de reisgidsen van het vroegere Japan. Maar deze blokdrukkunst verkocht niet zo goed als kussenprenten of beroemde acteurs. Het zijn prenten waar geen mensen op geportretteerd gaan, wat destijds zeer on-Japans was.

Vergezichten kwamen pas onder de aandacht toen Tadakuni van het shogunaat in 1842 openbare uitbundige vormen van plezier wilde onderdrukken. Daaronder viel een verbod op het maken van zowel kussenplaatjes en bijin-prenten. Blokdrukmakers begonnen rond te trekken om toch geld te kunnen verdienen. Zo ontstonden de prenten over de schoonheid van de natuur, inclusief zijn grillige kanten.

Nachtreigers en bamboe, Tsuchiya Rakuzan. Ongedateerd, vermoedelijk rond 1930. Via Ukiyo-E.
Nachtreigers en bamboe, Tsuchiya Rakuzan. Ongedateerd, vermoedelijk rond 1930. Via Ukiyo-E.

Hokusai werd al snel één van de meesters van vergezichten. En een van de meeste bekende blokdrukkunstenaars. Zo maakte hij onder meer 36 vergezichten van de berg Fuji. Behalve Hokusai was ook Hiroshige een meester van het vergezicht. Zo heeft Hiroshige de 53 pleisterplaatsen langs de belangrijkste handelsroute van Kyoto naar Edo (het hedendaagse Tokyo) genaamd de Tokaido-route in beeld gebracht in evenveel blokdrukprenten, en heeft nog minstens 69 andere vergezichten geproduceerd.

Net als de vergezichten werden deze met name populair na het verbod afbeelden van courtisanes en acteurs. Gedurende de lange periode ukiyo-e zijn er talloze natuurgetrouwe prenten van dieren geproduceerd. Alhoewel de term kacho-e letterlijk vertaalt naar bloemen en vogels kon het onderwerp van de prent allerlei soorten dieren of planten bevatten. Kacho-e werd zowel als een vingeroefening voor de beginnende blokdrukkers gebruikt, of als bijverdienste bij het wachten op groot nieuw werk.

Heroïsche krijgers

Met de verslappende macht van het ooit zo machtige shogunaat mochten er weer uitbundigere prenten gemaakt worden. Met name prenten van mythologische helden in zware gevechten werden populair, zoals de Suikoden en Chushingura-series van Kuniyoshi I over vechtende heroische bandieten.

Utagawa Kuniyoshi. Unama: Yoemon en zijn vrouw Kasane, een prent uit de reeks van 69 stops langs de Kisokaido-weg, omstreeks 1852. Via Museum of Fine Arts Boston.
Utagawa Kuniyoshi. Unama: Yoemon en zijn vrouw Kasane, een prent uit de reeks van 69 stops langs de Kisokaido-weg, omstreeks 1852. Via Museum of Fine Arts Boston.

Maar pas nadat Hokusai twintig jaar eerder de populariteit van het Chinees-naar-Japanse verhaal had gestart. Een belangrijke toevoeging van Kuniyoshi aan soortgelijke prenten waren bovennatuurlijke meer abstracte elementen, geinspireerd door westerse kunst en nieuwere verfsoorten.

Persoonlijke voorkeuren

Enkele andere bijzondere thema’s die je veel terug zag komen in de blokdrukkunst, waren katten! Deze had je in de vorm van mensen, gewone katten in de natuur, exotische katten, of zelfs hele verhalen met katten in de hoofdrol.

Maar zoveel mensen, zoveel wensen en er was een grote verscheidenheid aan thema’s en soorten Ukiyo-E prenten. Bovenstaande zijn echter de meest voorkomende stromingen. Wat is jouw favoriete?

Bronnen: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.
Dit artikel – Blokdrukkunst: Van vogels tot erotische plaatjes! – verscheen voor het eerst op 9 december 2016 en is voor het laatst geüpdatet op 19 mei 2019.

Tags:
,
Heidi
hei.bakker@gmail.com

Heidi is een echte donut liefhebber met een passie voor kunst en cultuur. Daarnaast is ze gek van berenmeisjes, goede storytelling, kunstzinnige anime, en alles waarvan ze haar koffie uitproest.

Geen reactie's

Geef een reactie