04 aug Werken als docent in Japan: Hoe is dat nou echt?
Er wordt vaak genoeg geschreven over de extreme werkcultuur in Japan. De mensen worden geacht in een straks keurslijf te passen en maken ontzettend veel uren. En krijgen daar vaak maar weinig voor terug. Werken in Japan is dan ook een behoorlijk pittige opgave. De bedrijven die het echt heel bont maken zijn de zogenaamde Black Offices (kuro kaisha). Het zijn bedrijven die de meeste fatsoensnormen aan de laars lappen. Ze bieden daarnaast extreem lage salarissen, voor extreem lange uren.
Populaire werkgever
En toch werkt een groot deel van de Japanse bevolking voor zo’n bedrijf. Vooral als uitzendkracht of buitenlander is de kans groot dat je te maken krijgt met dit soort bedrijven. Maar waarom ga je er dan toch voor werken? Simpel: omdat er niets anders is op dat moment. Of omdat je niet beter weet wanneer je begint.
Dat kan vele oorzaken hebben. Je bent niet afgestudeerd van de universiteit, je hebt te vaak van baan gewisseld, je hebt oneervol ontslag gekregen, of je kan gewoonweg niets beters vinden. Er blijft dan weinig anders over dan werken voor een kuro kaisha.
Ook ik heb jarenlang voor zo’n bedrijf gewerkt en zou graag mijn verhaal te vertellen. Want werken in Japan, hoe is dat nou echt?
Mijn loopbaan in Japan
Toen ik net naar Japan verhuisde had ik vrijwel geen werkervaring en was het bijna onmogelijk om een baan te vinden. Dit vooral omdat ik niet de juiste papieren had, en Engels niet mijn moedertaal was. Mijn (nu ex-)man stelde toen der tijd een bedrijf voor waar men altijd wel mensen zocht die her en der Engelse les konden geven. De reden dat ze altijd op zoek waren naar mensen zou ik later persoonlijk ondervinden.
Van te voren wist ik echter nog van niks dus deed ik gewoon braaf mijn sollicitatie de deur uit. Al de volgende dag kon ik meteen komen voor een eerste introductiegesprekje. Doodzenuwachtig kwam ik in het hele kleine kantoortje, wat nog geen 4 bij 4 meter was, en zag de Sacho (de hoogste baas) op haar gemakje in een grote massagestoel zitten met een bakje thee. Ze begroette me nauwelijks en verwees me meteen door naar de CEO,
Ik moest eerst een lang vragenformulier invullen aan zijn bureau terwijl hij constant aan de telefoon hing. Op een gegeven moment begon hij te ijsberen en behoorlijk zijn stem verheffen aan de telefoon, niet iets wat veel voorkomt in Japan. Na het invullen van het formulier kreeg ik een ouderwetse videoband (ja, een echte VHS) te zien en moest ik het lesplan doorlezen. Deze “training” moest me voorbereiden op het geven van een proefles voor de CEO, die totaal niet oplette. Dit was voor hen voldoende om mij aan te nemen.
Met de belofte dat ik nog netjes zou worden ingewerkt kon ik, zonder proefperiode, meteen aan de slag. Al de eerste werkdag werd mij echter duidelijk gemaakt dat het inwerken niet zou gebeuren. Ik moest me maar gewoon aan het lesplan en script houden en luisteren naar de Japanse mede-leraar. Als buitenlandse leraar geef je namelijk altijd les sámen met een Japanse docent, welke het vaak zat niet echt zien zitten om les te geven met een westerse hulp.
Beginnen als docent
Wat onzeker begon ik dan ook aan mijn eerste dag als Engels lerares op een Japanse kleuterschool. Ondanks dat ik hier en daar wat foutjes maakte, wat de Japanse lerares me op niet al te subtiele manier duidelijk maakte, ging mijn eerste lesdag snel voorbij. De week daarop ging moeizaam. Alle Japanse leraressen hadden hoge verwachtingen, ouders nog meer, maar naarmate ik het lesplan oefende ging het beter en vloog voor ik het door had de eerste maand voorbij.
Aan het einde van de maand hadden we een vergadering die de gehele dag zou duren. Voor mij de allereerste keer. Netjes, in pak, ging er naar toe. Tijdkaart keurig ingeklokt en aantekeningenboekje in de hand. Tot mijn vreugde waren al mijn collega’s er! Ook de buitenlandse, waar ik her en der al even mee gesproken had. Er werd altijd veel geklaagd over rare regeltjes en slechte omstandigheden, maar deze eerste maand was mij nog aardig goed bevallen. Daar kwam na de vergadering echter snel verandering in.
In plaats van een serieuze vergadering werden alle buitenlandse leraren voorin de vergaderzaal gezet en moesten we een kinderliedje zingen én dansen terwijl het Japanse personeel, en vooral de Sacho ons lekker stond uit te lachen en filmen. Dit was geen simpele kwestie van lol trappen of toelachen, dit was bedoeld om te vernederen. De rest van de vergadering ging dan ook nogal stroefjes voorbij.
Naast het feit dat niemand zich echt op hun gemak voelde kregen we ingewikkelde toespraken en lezingen voor onze kiezen. Er was geen enkele coulance voor de momenten waarop men het Japans niet perfect kon verstaan of zelf kon voorwoorden. En dat op een zogenaamde internationale, Engelse, werkplek!
Japans werkschema
Het bleef echter niet bij deze nogal vervelende vergadering. Na afloop werden de werkroosters en leslocaties voor de komende maand uitgedeeld en het was wel duidelijk dat de afgelopen maand gewoon een lokkertje was. Mijn nieuwe rooster? Zes dagen werken. Van 8 uur in de ochtend tot half 10 in de avond.
Met anderhalf uur reistijd betekende dat, dat ik elke dag van 06:30 – 23:00 met mijn werk zou bezig zijn. Tijd om te slapen, baden, en eten was er dus maar nauwelijks, laat staan dat ik tijd had voor het doen van leuke dingen. Zelfs de zondagen, zo zou ik achter komen, zou ik nog vaak moeten opofferen ten behoeve van allerlei werkgerelateerde activiteiten.
Geen moment rust
Pauzes leken ze ook nog nooit van gehoord te hebben op een middagpauze na. Deze was gelukkig wel een uurtje wat voor mij betekende dat ik snel wat eten naar binnen gooide en dan een dutje probeerde te doen op één van de kleuterstoeltjes. Lekker rustig is het niet want ouders komen regelmatig even langs om te kijken wat er gebeurd tijdens de lessen en om een praatje te maken met de leraar in de pauze.
Ook de kinderen zelf kwamen vaak al voor het einde van de pauze weer terug naar het lokaal om te spelen dus eigenlijk was je gewoon de hele dag zonder pauze (en dus eten en drinken) bezig.
Mocht je denken, ach een periode zoveel werken moet kunnen als ik daarna maar even een weekje vrij kan nemen. Nou dat zit er dus niet in! Naast een aantal nationale vrije dagen is het vrijwel ongehoord om vrij te nemen en doe je dat wel? Dan is het, zeker als part-timer of uitzendkracht (wat ik was), vrijwel altijd geheel voor eigen rekening en heb je dus minder inkomen. Ditzelfde geldt voor ziekte.
Geen rechten
Als uitzendkracht van een kuro kaisha heb je vrijwel nooit goede sociale verzekeringen en wanneer je ziek bent kost dit je dan ook gewoon inkomen. Raast er een tyfoon over het land? Is er door een sneeuwstorm geen vervoer mogelijk? Jammer dan, weg geld.
En dat geld heb je hard nodig! Als leraar/lerares op het gebied van Engels verdien je in Japan gemiddeld 30 euro per uur. Dit is voor een normaal bedrijf, met goede lesmaterialen en fatsoenlijke regelingen en dus geen bij elkaar geraapt zooitje zoals de kuro kaisha waar ik voor werkte.
In mijn bedrijf was het loon dan ook maximaal 15 euro per uur en mocht het een bijzondere les zijn, soms €20,-. Als buitenlandse docent had ik nog wel het geluk dat 80% van mijn reiskosten vergoed werden. Was ik echter van Japanse komaf geweest dan had ik daar naar kunnen fluiten. Waarom dit zo is geen idee, maar dat was nou eenmaal hoe het ging. Ofwel, “shogunai” zoals de Japanners dat zo mooi zeggen: “het is, wat het is”.
Werken kost geld
Wellicht lijkt €15-€20 per uur nog een redelijk loon maar je moet niet vergeten dat naast de kosten van je eigen levensonderhoud en kosten zoals ziek zijn etc, je als leraar ook verantwoordelijk bent voor de kosten van je lesmaterialen en benodigdheden voor thema evenementen. Zo moest ik elke maand zelf het lesmateriaal opnieuw aanschaffen. We kregen wel deels een vergoeding (€15,-) maar aangezien het lesmateriaal met alle attributen vaak richting de €100 ging was dat natuurlijk niet genoeg.
Het lesmateriaal zelf zat overigens vaak ook vol met bizarre fouten en werd door de zus (!) van de CEO in elkaar geflanst. Hierdoor zat er ook geen logica in en moest ik ineens aan een groep 5-jarigen, in het Engels, gaan uitleggen hoe de spijsvertering werkt.
Met alleen de lesmaterialen was je er echter nog niet. Japanse scholen kenen veel activiteiten, thema’s en bijzondere dagen. Was er bijvoorbeeld een Halloween thema? Dan werden decoraties en het verplichte verkleed komen ook op jouw rekening gezet. Organiseerde de school een speech-wedstrijd en moest je als leraar verplicht in galajurk komen? Ook dat moest uiteraard voor eigen rekening genomen worden.
Geen vrijheid in uiterlijk
Over kleding in het algemeen gesproken, daar zijn enorm veel regeltjes voor. Waar we hier toch wel erg gewend zijn aan aardig wat keuze vrijheid in wat we aantrekken naar ons werk is dat in Japan wel even anders. Zo is een spijkerbroek absoluut verboden en is eigenlijk het enige geschikte een nette zwarte broek of pantalon (niet van denim of wat dan ook), of als vrouw een rok tot aan de knieën (daarboven mag echt niet!). Met een witte of crèmekleurige blouse met zwarte strik of stropdas erbij. Ook mag een blazer vaak niet ontbreken.
Als buitenlander heb je overigens nog wel iets speling, een blouse met afwijkende kleur wordt zo nu en dan nog geaccepteerd. Uiteraard zijn kapsels in vreemde kleuren of stijlen verboden, mogen grote opvallende sieraden niet en dienen piercings (in het zicht) verwijdert te worden. Heb je een tatoeage die men ziet of waarvan deze niet bedekt kan worden? Dan kun je 99% van de tijd de baan sowieso wel op je buik schrijven.
Denk ook niet dat het wel mee zal vallen wanneer je in eenmaal zelf in Japan bent. Wanneer je ook maar iets afwijkt of iets niet klopt zul je op het matje geroepen worden en echt flink de wind van voren krijgen. Dit gebeurt overigens niet alleen bij leraren, ook leerlingen dienen altijd gepast gekleed te gaan. Zelfs het missen van een knoop kan hen een flinke portie straf opleveren.
Immens veel voldoening
Met al deze regeltjes is het dan ook niet zo vreemd dat de meeste leraren het met moeite een jaar volhouden. Vooral de leraren die uit westen kwamen hadden het vaak al snel gezien met deze, voor ons, bizarre werkomstandigheden. En na het lezen van deze klaagzang vraag je je wellicht af hoe ik het heb vol gehouden daar? Twee redenen eigenlijk: één er was niks anders en twee, omdat ik ondanks alles veel voldoening haalde uit mijn werk.
In Japan heb je als leraar een speciale plek binnen de gemeenschap, je leert immers een nieuwe generatie Japanners hoe ze een goede toevoeging kunnen zijn aan de samenleving. Je geniet dan ook veel respect. Ook de opvoeding en het leren van de sociale normen en waarden ligt voor een groot deel te bij de leraren en dus krijg je al snel een speciale band met de kinderen die je lesgeeft.
Het mag dan ook ontzettend zwaar werk zijn, en kan ik het niemand aanraden om voor een black office te werken. Maar werken als leraar/lerares in Japan werken is wél aan te raden.
Daarbij komt gelukkig ook dat lang niet alle bedrijven zo slecht met hun personeel omgaan. Er zijn meer dan voldoende fijne bedrijven zijn waar je terecht kunt komen. Het is echter wel goed om stil te staan bij de andere kant van het verhaal en je bewust te zijn dat sommige dingen toch wat minder mooi zijn dan ze lijken.
Want ook in Japan – het land waar veel mensen met een flinke roze bril op naar kijken – gaan er voldoende dingen mis!
Geen reactie's