20 dec Alles over Japanse Eetstokjes!

Oorspronkelijk afkomstig uit China, zijn eetstokjes al eeuwenlang een integraal onderdeel van de Japanse keuken en Japanse eetcultuur. Hoewel op het eerste gezicht alle eetstokjes gelijk zijn, zitten er onderling best veel verschillen tussen.

Daarnaast worden eetstokjes niet alleen gebruikt om te eten maar zijn er ook varianten om mee te koken en serveren. Er is zelfs een speciaal type eetstokje wat gebruikt wordt tijdens een ritueel na afloop van een crematie. Hoogtijd om het eens uitgebreid over Japanse eetstokjes te hebben!

Japanse eetstokjes

Japanse eetstokjes zijn lange, dunne stokjes gemaakt van hout of bamboe, meestal zo’n 23 cm lang. De bovenkant van het eetstokje loopt taps toe en is afgerond aan het uiteinde, terwijl de onderkant wat stomper en minder afgerond is. De twee eetstokjes worden met de hand bij elkaar gehouden en als één gebruiksvoorwerp gebruikt.

Het grootste verschil tussen Japanse eetstokjes en die uit China en Korea is de lengte. Japanse eetstokjes zijn langer dan Chinese eetstokjes, die meestal tussen de 15 en 20 cm lang zijn. Koreaanse eetstokjes zijn meestal de langste van allemaal, tussen de 25 en 30 cm. De lengte van de eetstokjes is ontworpen om te passen bij de stijl van de Japanse keuken, die traditioneel een verscheidenheid aan kleinere gerechten heeft.

Een ander verschil zit in het materiaal. In Japan zijn hout en bamboe de meest gebruikte materialen om eetstokjes te maken, terwijl in China en Korea metalen eetstokjes de norm zijn. Metalen eetstokjes worden meestal als hygiënischer beschouwd, maar veel mensen geven de voorkeur aan het gevoel van houten of bamboe eetstokjes.

Er is hierbij ook geen echte sprake van wat het “beste’ is, maar vooral eentje van gewenning en persoonlijke voorkeur.

Eerst voor de goden

Het is ook niet vreemd dat al deze eetstokjes wat van elkaar weghebben. Ze werden namelijk in de 5e eeuw vanuit China in Japan geïntroduceerd. Net als veel andere dingen die vanuit China naar Japan kwamen, werden eetstokjes eerst als heilig beschouwd. Ze werden gezien als een brug tussen de menselijke en goddelijke rijken. In plaats van te worden gebruikt om alleen maar te eten, werden ze in eerste instantie gebruikt om voedsel met kami (de goden) te delen.

Men geloofde dat wanneer een paar eetstokjes werden gepresenteerd aan een kami, zich in de eetstokjes zou vestigen. Hiermee werd er dus een brug gelegd tussen het aardse en het goddelijke. Het Japanse woord voor eetstokjes, hashi, heeft dan ook dezelfde uitspraak als het Japanse woord voor ‘brug’.

Geschiedenis van Japanse eetstokjes

In de jaren die volgenden werden eetstokjes steeds breder gebruikt en van allerhande materialen gemaakt. Van zilver en goud tot bot en bamboe. Aan het einde van de 8e eeuw, tijdens de Heian-periode (794-1185), werden eetstokjes gezien als een statussymbool. Het keizerlijke hof gebruikte gelakte eetstokjes, die rijkelijk versierd waren.

Het gebruik van eetstokjes in Japan werd steeds populairder tijdens de Edo-periode (1603-1868), toen de samoeraiklasse ze in hun dagelijks leven begon te gebruiken. Vanaf daar vonden de eetstokjes ook al snel hun weg naar restaurants en mensen thuis.

Wakasa eetstokjes

Tegenwoordig zijn eetstokjes allang geen luxeproduct meer. De houten wegwerpvarianten zijn daar wel het bewijs van. Toch is het vakmanschap rondom eetstokjes niet verloren gegaan. Voor de liefhebbers zijn er nog wel degelijk ware kunstwerkjes te krijgen. Met name de beroemde wakase eetstokjes zijn nog altijd erg geliefd.

Wakasa eetstokjes worden met de hand gemaakt door verschillende gekleurde laagjes Japans lakwerk op te bouwen, en deze vervolgens op bepaalde plekken op te schuren zodat de mooiste patronen zichtbaar worden. Wakasa eetstokjes worden al meer dan 400 jaar gemaakt in Obama, in de Fukui regio. Meer dan 80% van alle wakasa eetstokjes komen daar vandaan. Meer over deze bijzondere eetstokjes lees je hier.

Soorten eetstokjes

Er zijn echter nog veel meer soorten eetstokjes. Zo zijn de nuribashi vaak gemaakt (goedekopere) houtsoorten en afgewerkt met een laklaagje. Hierin zijn verschillende gradaties en stijlen te vinden, zoals de eerder genoemde wakasa eetstokjes.

Edo-kibashi (een specialiteit uit de Tokyo-regio) worden daarentegen van hoge kwaliteit houtsoorten gemaakt en glad afgewerkt. Je kunt ze vaak ook herkennen aan de vorm, je komt ze namelijk ook tegen als vijfhoekig, zeshoekig of zelfs achthoekig!

Maar niet alleen de manier van produceren zegt wat over de eetstokjes. Ook de vorm en lengte kunnen wisselen. Hieraan kun je al vaak herkennen waar ze voor bedoelt zijn. Zo zijn ryoribashi, eetstokjes bedoelt om mee te koken, een stuk groter en dikker dan normale eetstokjes. Ditzelfde geldt voor saibashi, welke je gebruikt om eten mee te serveren.

En dan hebben we nog allerlei soorten eetstokjes die bedoelt zijn om cadeau te geven aan mensen op speciale gelegenheden. Bijvoorbeeld meotobashi, speciaal voor nieuw getrouwde stellen.

Duurzaamheid

Een van de meest veelvoorkomende eetstokjes zijn echter de waribashi. Deze zal je ongetwijfeld ook al wel eens gebruikt hebben. Het zijn namelijk de goedkopere, wegwerpeetstokjes van hout die je van elkaar af moet trekken. Er woorden jaarlijks ruim 24 miljard (!) van deze houten eetstokjes gebruikt en weggegooid.

Om deze reden zie je tegenwoordig steeds meer discussie ontstaan of het nog wel verantwoord is om zoveel afval te produceren. Zeker voor een product waar prima duurzame alternatieven voor zijn. Van eetstokjes van gerecycled plastic tot bamboe.

Het wordt dan ook steeds meer aangemoedigd aan restaurants om herbruikbare eetstokjes aan te bieden. Ook zie je steeds vaker dat mensen zelf een setje eetstokjes met zich meenemen. Deze pokebashi (pocket hashi) vind je inmiddels in steeds meer soorten en maten. Van kleine opvouwbare metalen varianten, tot volledige custom sets, of juist goedkope plastic varianten in felle kleuren. Er is voor ieder wat wils.

Eetstokjes gebruiken

En dan hebben we het nog niet eens gehad over het gebruiken van de daadwerkelijke stokjes zelf. Want ook daar zit meer aan vast dan je denkt. Zo is de manier waarop je de stokjes vasthoudt ook per cultuur wat verschillende, hebben mensen nog persoonlijke voorkeuren, en zit er ook nog wat etiquette aan vast die per situatie kan verschillen.

Een aantal van de grootste fouten die je kunt maken is bijvoorbeeld het “spiesen” van je eten in plaats van deze gewoon oppakken. Ook het rechtop zetten van je eetstokjes in een kom rijst is erg onbeschoft. Een wat kleinere fout is het aflikken van je eetstokjes.

Meest belangrijke om te onthouden is echter om nooit, maar dan ook nooit, eten van het ene naar het andere eetstokje over te pakken. Dit komt omdat Japanse crematies een ritueel bevatten genaamd hashiwatashi, waarbij de botten van een geliefde (met speciale eetstokjes) uit de gecremeerde resten worden geplukt en door familieleden van het ene eetstokje naar het andere worden overgebracht totdat ze in de kotsutsubo (urn) worden geplaatst. Je kunt je dan ook wel voorstellen dat dit doen tijdens het eten enorm ongepast is.

Het leren gebruiken van eetstokjes kan lastig zijn, maar het is een vaardigheid die de moeite waard is om onder de knie te krijgen. Eetstokjes zijn nou een belangrijk onderdeel van de Japanse cultuur en etiquette. Het wordt dan ook enorm gewaardeerd als je laat zien dat je je hiervan bewust bent en rekening mee houdt.

Bronnen: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8.