Goten-Yama Hill, Shinagawa op de Tokaido door Katsushika Hokusai (1760-1849) een traditionele Japanse Ukyio-e-stijl illustratie van sakurabloesem met de berg Fuji op de achtergrond en dorpelingen die picknicken en genieten van het leven. Digitaal verbeterd. Foto via WikiMedia.

Blokdrukprenten: gotta catch ‘m all! Uitgeverijen versus de individuele kunstenaar

In onze voorgaande artikelen hebben we het al uitgebreid gehad over blokdrukkunst, ook wel Ukiyo-E genoemd. Het maken van blokdrukprenten is een proces waar veel ambachten bij komen kijken. De persoon die we bestempelen als ‘maker’ van de blokdrukprent is vaak alleen de oorspronkelijke tekenaar van het ontwerp. Hij stuurt daarna een netwerk van ambachtslieden aan om zijn kunstwerk te voltooien.

Maar blokdrukprenten heb je in nog vele andere smaken van vogels tot erotische plaatjes, dappere helden, en schitterende aangezichten. Deze eeuwenoude kunstvorm is een grote nationale trots van Japan en verwondert kunstcritici al eeuwenlang. Het heeft vele veranderingen doorgemaakt en ook de blokdrukkunst was onderhevig aan trends en de invloeden van commerciële partijen en zelfs uitgevers!

Veel verandering

Aan het eind van de 19e eeuw verandert Japan snel. Het shogunaat bestaat niet meer en het land opent haar poorten voor handel met andere naties. Ondanks de grote aardbeving van Kanto in 1923 doen de industrialisatie en een goede (handels)economie het land opbloeien. Voor de blokdrukkunst breekt hiermee een nieuwe bloeiperiode aan door vernieuwingen en een meer welvarende maatschappij. Het wordt mogelijk om grootschaliger te produceren, steden trekken mensen en kunstenaars aan en kunstgemeenschappen ontstaan.

Blokdrukprenten worden in die tijd verspreid door zowel uitgeverijen als individuele kunstenaars. Twee kunstvormen van prenten ontstaan in het Japan na 1900, afhankelijk van het productieproces en de intentie van de maker. Met name individuele ambachtslieden komen in dit begin van de 20e eeuw tot hun recht, nu blokdrukkunst echt een kunst is geworden.

Shin hanga

De eerste van de twee nu prominente vormen is de shin hanga-uitgeverij. Shin hanga betekent letterlijk nieuwe prentkunst. De blokdrukprenten die deze uitgeverijen uitgaven zijn echter verre van nieuw. De kunst die wordt gemaakt is met name gericht op nostalgie, het gevoel van het pre-moderne Japan en de oude ambacht. Shin hanga wordt in een team gemaakt, met één iemand die de tekening maakt, de ander de patronen en iemand voor het kleuren van de prenten (zie ook dit artikel waar we het productie proces uitleggen).

©Tokuriki Tomikichiro shin hanga Gion Festival.
©Tokuriki Tomikichiro shin hanga Gion Festival.

Kenmerkend is dus de grootschaligheid van de uitgeverij. Geld is ook geen probleem, door de grote oplages met goed verkopende, bij het publiek bekende thema’s. Dat publiek zit niet alleen in Japan, maar ook in het buitenland. Aangezien Japan tot die tijd potdicht zat (op handelseiland Dejima na), zorgt de opening van het land voor verzamelwoede bij kunstverzamelaars buiten Japan. Prenten uit een voorheen bijna mystiek land, wie wil dat nou niet?

Sosaku hanga

Maar, bijvoorbeeld de eigenwijze kunstmakers, die gericht zijn op het maken van eigen werk en niet willen meedoen aan commerciële stilstaande kunst, wilden hier niet in mee gaan. Naast shin hanga ontstaat dan ook de sosaku hanga, ofwel de creatieve blokdrukprent. De sosaku hanga-makers werken niet onder een uitgeverij, maar zijn individuele kunstenaars die zelf het hele productieproces verzorgen. Sommigen maken zo nu en dan een commerciële opdracht voor een uitgever om rond te komen, want het maken van eigenzinnige kunst kost kapitaal.

Heel veel verschil met de kunstenaars van heden ten dage is er dus niet. Blokdruk maken hoort bij sosaku hanga in het teken te staan van de kunst en vernieuwing, niet van de commercie. Dat betekent: zelf tekeningen ontwerpen, de houtblokken maken, de kleuren mengen en drukken. Een proces dat langer duurt en met meer risico, ook omdat het gaat om de vrijheid van de kunstenaar. Dit is duidelijk te zien in Watanabe Sao’s werk:

©Watanabe Sadao. Nativity Scene. 1971.
©Watanabe Sadao. Nativity Scene. 1971.

De thema’s zijn hier nieuw in plaats van klassiek, omdat het belang van de kunstenaar groter is dan commerciële overwegingen. Het kunnen moderne stadsgezichten zijn die de vernieuwing van Japan vieren, maar ook op westerse kunst geïnspireerde impressionistische of futuristische blokdrukken die ineens abstract zijn. Het liefst in felle kleuren en alles zelfgemaakt.

Vermenging van stromingen

Tot circa 1955 houden beide blokdrukvormen stand, maar zowel shin als sosaku hanga beginnen in elkaar over te lopen. Dit gebeurt zowel bewust als onbewust, en het onderscheid is dan ook niet altijd duidelijk. De blokdrukkunst op grote schaal blijft nog voortbestaan, tót de laatste makers van de sosaku en shin hanga periode overlijden.

Daarmee verdween de kunst zelf echter niet! Tot op de dag van vandaag worden bijzondere prenten gemaakt, al is het alleen al om de kunstvorm levend te houden. De moderne blokdrukkunst is vrijer dan vroeger, en soms zelfs een voortvloeisel uit zowel de eigenzinnige sosaku als het ambachtelijke shin hanga: kindai hanga.

© Jed Henry. 'The Dragon's Gift'.
© Jed Henry. ‘The Dragon’s Gift‘.

Nog beter is dat die moderne prenten in een heleboel geeky vormen komen! Zo zijn er de Ukiyo-e Heroes prenten, gemaakt door, de naar Japan geëmigreerde, David Bull om het vak van blokdrukken te leren. De  samenwerking met een gamefanaat / illustrator resulteert in, jawel, bestelbare prenten van ukiyo-e gemaakte Pokémon en Zelda.

Dus blokdrukkunst ouderwets? Welnee!

Bronnen: 1, 2, 3, 4, 5.
Coverfoto: Goten-Yama Hill, Shinagawa op de Tokaido door Katsushika Hokusai (1760-1849) een traditionele Japanse Ukyio-e-stijl illustratie van sakurabloesem met de berg Fuji op de achtergrond en dorpelingen die picknicken en genieten van het leven. Digitaal verbeterd. Foto via WikiMedia.
Dit artikel – Blokdrukprenten: gotta catch ‘m all! Uitgeverijen versus de individuele kunstenaar – verscheen voor het eerst op 11 januari 2017 en is voor het laatst geüpdatet op 11 juni 2019.

Tags:
,
Heidi
hei.bakker@gmail.com

Heidi is een echte donut liefhebber met een passie voor kunst en cultuur. Daarnaast is ze gek van berenmeisjes, goede storytelling, kunstzinnige anime, en alles waarvan ze haar koffie uitproest.

Geen reactie's

Geef een reactie