Optreden in Awa Jurobe Yashiki. Foto door Dunphasizer.

Bunraku: Traditioneel poppenspel in Japan

Bunraku is een bijzondere vorm van theater in Japan. Het laat een opmerkelijk poppenspel zien dat al eeuwenlang geliefd is. Hoewel het de laatste jaren populariteit lijkt te verliezen zijn er nog altijd vele vakmensen dagelijks druk mee. En dat is niet zo vreemd want de liefde voor poppen speelt in Japan al eeuwenlang een belangrijke rol in het dagelijks leven. Maar ook de invloed van poppen op religieuze uiting of de kunst is door de jaren heen duidelijk te zien.

Gek op poppen

Zo werden poppen ingezet om kinderen te beschermen tegen ziektes en meer. In vroege tijden waren dit poppen van stro en stof. Maar dit ontwikkelde zich steeds verder naarmate Japan zich ontwikkelde en er door de handel meer grondstoffen en kennis beschikbaar werd.

In de 16e eeuw vond er in Japan echter een flinke verschuiving plaatst voor de poppenliefhebbers. Steeds meer mensen raakten geïntrigeerd door het verfijnde handwerk waarmee poppen werden gemaakt. Japanse poppenmakers kregen steeds meer opdrachten om de meest mooie en uitbundig ogende poppen te maken. Vooral de rijkere Japanners gingen tot het uiterste en verder.

Het was zelfs zo erg dat de regering een speciale wetgeving moest toepassen op de maximale hoogte van een pop, en de waarde van de materialen waarmee het gemaakt werd. Werd hier niet aan gehouden (en natuurlijk ging dat nog wel eens mis), dan wachtte er voor de poppenmaker een celstraf, of een verbanning van het maken van nieuwe poppen.

Beweging en detail

Met name de adellijke families maakten hun liefde voor poppen graag kenbaar en dan met name het soort poppen dat kon bewegen. De grote interesse in deze studie en hun liefde voor poppen, zorgde voor de creatie van de Karakuri Ningyo. Deze mechanische poppen waren vermakelijk voor jong en oud, en werden thuis gebruikt om gasten van alle leeftijden mee te vermaken. Ook waren zij een praktische toevoegingen in theaters en sierden ze op praalkarren tijdens traditionele festivals.

Bunraku pop in het Osaka Theater Museum. Foto door Ellywa.

Maar ook de niet mechanische poppen ontwikkelden zich verder en werden met steedse grotere zorg gemaakt. De poppen werden gemaakt door uitmuntend handwerk en bezaten vele verfijnde details. Veel van de poppen hadden haar, een gedetailleerd gezicht en toonde specifieke poses met handen en benen. De lichamen waren bedekt met handgemaakte stoffen die bijvoorbeeld ook gebruikt werden voor het maken van kimono’s. Daarbij droegen zij ornamenten als kammen in het haar en waaiers in de hand.


Nieuwe poppenspelen

In deze periode zag je ook veel rondreizende volkeren uit centraal Azië die door de steden en dorpen trokken. Vaak voerden zij een poppenspel op, op basis van verhalen, legenden, en eigen ervaringen. De uitvoeringen gaven mensen veel plezier, en werden door de jaren heen steeds populairder.

Ook twee Japanse artiesten uit Osaka zagen deze groei. En aan het einde van de 16de eeuw richtten zij daarom het Takemoto poppentheater op. Dit was een daverend succes maar liet ook veel ruimte voor nieuwe kansen zien. De nieuwe technieken en het betere vakmanschap zorgde er ook voor dat men nog mooiere poppen kon maken en de verhalen nog verder kon uitbreiden. Ook de komst van karakuri ningyo, mechanische poppen, zorgde voor een grote boost in de mogelijkheden binnen het poppenspel.

Het theaterspel wat voornamelijk werd opgevoerd in het theater was een vorm die men al sinds de 11de eeuw kent onder de noemer ningyo-joruri, maar deze ontwikkelde zich steeds verder tot wat nu het huidige Bunraku is.

In deze variant worden er poppen gebruikt die zo’n tot aan een meter groot zijn. Meestal een centimeter of 80. Deze worden volledig uitgedost in schitterende kostuums. Ook het decor wordt volledig aangepast aan het verhaal en de poppen.

Image via Flickr

Doordat deze zo groot en zwaar zijn worden ze door drie personen aangestuurd. Eén persoon voor benen en voeten, één persoon voor de linkerarm en hand, en tenslotte nog iemand voor de rechterarm en hand en het hoofd. Deze laatst functie is een erg belangrijk en alleen de meest ervaren, beroemde, of professionele poppenspeler mag deze rol vervullen. Deze persoon draagt de titel van kugutsu-mawashi. Een hele eer die je niet zomaar krijgt. Vaak gaat hier minstens 10 jaar opleiding en ervaring aan vooraf.

Hij is ook de enige persoon wiens gezicht je ziet tijdens het optreden. De andere twee moeten namelijk van top tot teen in het zwart gekleed zijn. Dit om ervoor te zorgen dat de illusie van een zelf-bewegende pop nog enigszins bewaard blijft en niet overschaduwd wordt door de personen op het podium.

Bunraku optreden

Ook al is elk optreden, en elk verhaal anders, de uitvoering gebeurd volgens een vaste volgorde. Wanneer de show gaat beginnen worden er twee stukken hout tegen elkaar aan geklapt voor een kenmerkend geluid dat “kojo’ heet. Dit is het signaal voor zowel de acteurs als de toeschouwers dat de show gaat beginnen.

Een persoon, vaak één van de acteurs, geheel in het zwart gekleed roept vervolgens “tozai, tozai” wat je ongeveer kan vertalen naar “hoor mij”. Dan wordt het gordijn opzij getrokken en komt de scene in beeld waarop men dan zal spelen. Deze verandert gedurende het spel vaak niet, maar wel de locatie binnen de scene waarin men speelt. Al grote, belangrijke hoofdgebeurtenissen spelen zich af in het midden van deze scene.

Vaak zijn er wel bewegende onderdelen zoals roterende platen of schuiven die open en dicht kunnen. Hierachter bevinden zich vaak diverse poppen, afhankelijk van de rol die ze spelen.

Tijdens dit optreden is er ook een verteller, iemand die begeleiding levert terwijl het verhaal vordert, en één of meerdere muzikanten die toon zetten voor de scenes. Dit is meestal een enkele shamisen speler.

En dan, dan komen eindelijk de echte poppenspelers het podium op vergezeld door hun pop. Onze hoofdrolspeler. En kan de show echt beginnen.

Het bijzondere hierbij is dat je, naarmate je langer kijkt, steeds minder van de personen op het podium ziet en merkt. De focus verschuift steeds meer naar de poppen en voor je het weet zijn zij het enige wat je ziet.

Het monster: Kabukui

Het was deze mysterieuze aantrekkingskracht die Bunraku tientallen jaren tot een enorm spektakel maakte. Mensen stonden er voor in de rij en spraken nog weken over een optreden dat ze gezien hadden.

Tegen het midden van de 18de eeuw was Bunraku op haar hoogtepunt qua populariteit maar zag men op ook de opkomst van een nieuwe theaterkunst: kabuki. De flamboyante optredens van kabuki waarbij komedie en dramatische kostuums een grote rol speelden sprak veel mensen aan. Het was een combinatie van theater, komedie en oude legendes die erg tot de verbeelding sprak.

Steeds meer getalenteerde acteurs en vakmensen gingen zich op den duur bezig houden met kabuki waardoor Bunraku niet alleen bezoekers verloor maar ook niet meer dezelfde kwaliteit kon waarborgen, en dus nog meer mensen kwijtraakte.

Uitstervend beroep

Het was een klap die de gemeenschap nooit volledig heeft weten te herstellen en vandaag de dag zie je de interesse in deze vorm van theater nog altijd afnemen. Inmiddels zijn er nog zo’n 130 professionele groepen en 2000 amateurgroepen over in Japan. Zij zetten zich door het hele land in om deze kunstvorm te behouden en de liefde voor de bijzondere poppen verder verspreiden.

Dit gaat echter niet van een leien dak. Met invloed van de recessie uit bijvoorbeeld 2014 en de komst van alsmaar nieuwe gadgets en nieuwe vormen van entertainment, waaronder digitale “poppen” en hologrammen, blijft het een hele uitdaging om mensen geïnteresseerd te houden en krijgen in Bunraku.

Dat gezegd te hebben is Japan altijd een land geweest met een grote liefde voor allerhande soorten van poppen, en weet men vakmanschap te waarderen. Er is dan ook nog goede hopen dat dit bijzondere poppenspel zal blijven voortbestaan.

Bunraku meemaken

Het meemaken van een Bunraku optreden valt als toerist nog niet altijd mee. Met name omdat de meeste theaters niet zijn ingericht op bezoekers die geen Japans spreker. Ook de optredens zelf zijn volledig in het Japans en vaak gebaseerd op lokale legendes of beroemde verhalen.

Een plek waar je als toerist wel een glimp hiervan kunt mee krijgen is in de Gion Corner in Kyoto. Hier kun je voor een paar tientjes in één uur kennismaken met diverse Japanse kunstvormen. Waaronder dus een Bunraku optreden en een Maiko Dans.

Bronnen: 1, 2, 3.
Coverfoto: Optreden in Awa Jurobe Yashiki. Foto door Dunphasizer.
Dit artikel – Bunraku: Traditioneel Poppenspel In Japan – verscheen voor het eerst op 27 januari 2019 en is voor het laatst geüpdatet op 27 augustus 2020.
Kurimu
belle.fleurs@hotmail.com

Kurimu is een Japan cultuur- en subcultuur superfan. Kawaii-lover. Calpis-verslaafde. Echte ontdekker, eerlijk, en soms té nieuwsgierig. Vleugje ondeugend met een toefje dapper.

Geen reactie's

Geef een reactie