Crematies en Begrafenissen in Japan

Het blijft altijd een zwaar onderwerp: een begrafenis. Een familielid, vriend of vriendin, of een kennis de laatste eer bewijzen is natuurlijk nooit leuk, maar hoort nu eenmaal bij het leven. Hoe zo’n laatste afscheid gaat kan echter erg verschillen per land, cultuur, en geloof. Zo is een rooms-katholieke begrafenis in Nederland hele andere koek dan een boeddhistische crematie in Japan.

Japan is geen religieus land in de traditionele zin. Het boeddhisme en shintoïsme gaan vaak hand in hand en de twee worden “door elkaar” nageleefd en gevolgd. Zo worden traditionele Japanse bruiloften gedaan volgens het Shintoïsme, maar begrafenissen, of eigenlijk crematies weer aan de hand van boeddhistische rituelen.  Maar hoe gaat het er dan precies aan toe op het gebied van crematies en begrafenissen Japan?

Begrafenissen in Japan

Over het algemeen is er hier een redelijk gelijke balans tussen mensen die begraven of gecremeerd willen worden na het overlijden. Er zijn maar heel weinig begrafenissen in Japan. Het overgrote deel (meer dan 90%) kiest in Japan voor een crematie. Dit is de gangbare manier om dit leven achter je te laten en heeft deels te maken met de boeddhistische achtergrond (zo liet de Grote Boeddha zich ook cremeren). Het is echter ook een praktische keuze.

Voor de tweede wereldoorlog konden alleen de rijke mensen een crematie veroorloven. Dit veranderde echter sterk na de oorlog toen Japan steeds harder groeide, mensen meer geld te besteden hadden, en er ruimte tekort begon te ontstaan. Tegenwoordig kiest het overgrote deel dan ook voor crematie.

Voorbereiding

Ongeacht waar men voor kiest, alles begint met de voorbereiding. Vaak wanneer men wat op leeftijd is komt het onderwerp vaker ter spraken en weten familieleden wel wat de laatste wensen zijn.

Je kunt bijvoorbeeld al op speciale beurzen kiezen wat voor kist dat je zou willen. Dit kun je zelfs uittesten door even proef te gaan liggen. Je kunt bijvoorbeeld uitzoeken wat voor zijde je als bekleding zou willen; wil je een platte of voor wat meer comfort een afgeronde deksel. Hoe groot moeten de deurtjes zijn en wat voor uitstraling moet de kist hebben? Moet deze mooi versiert worden met kersenbloesem of herfstblaadjes, en ga zo maar door.

Lang niet iedereen zal zich echter voorbereiden op zijn/haar eigen dood en hoe het laatste afscheid eruit moet zien. In het geval dat iemand overlijdt er geen duidelijke wensen zijn zal de oudste zoon en/of de ouders van de overledene deze taak op zich moeten nemen. Zij zullen worden belast met het verwittigen van de familieleden, vrienden, collega’s en kennissen. En alle andere zaken die bij de crematie komen kijken, en dat zijn nog al een aantal!

Na het overlijden

Op het moment van overlijden worden de lippen van de overledene nat gemaakt met water, zogenaamd Matsugo no Mizu. En worden huisaltaars gesloten en afgedekt met wit papier zodat kwaadaardige geesten niet binnen kunnen komen. Voor de overledene wordt er een tafeltje ingericht met offers zoals wierook, bloemen en kaarsen.

Vervolgens wordt persoon net als hier opgebaard voor een wake en condoleance. Dit gebeurt meestal zo snel mogelijk na overlijden, in een tempel waar de persoon ook wordt gecremeerd en/of bijgezet, of in andere speciale gebouwen. Er zijn uitvaartcentra waarbij een heel pakket kan worden samengesteld, zodat alles in één gebouw kan plaatsvinden, zoals de wake, diners, uitvaart en zelfs overnachtingen.

Het regelen van een tempel

De belangrijkste, en haast moeilijkste, taak is het regelen van een tempel voor het laatste afscheid, en waar een grafsteen of monument met as geplaatst kan worden. Het grootste probleem is hierbij de overbevolking en het gebrek aan ruimte Zeker in grote steden zoals Tokyo.

Als je überhaupt een tempel kan vinden waar je een plekje kunt reserveren moet je diep in de buidel tasten. Voor een slordige €40.000 kun je je al verzekeren van een mooi plaatsje. Maar dan heb je alleen het stukje grond en nog niet de grafsteen, of beter gezegd het monument! Kosten? Zo’n 12.000 euro! Dit zijn serieuze bedragen waar mensen soms hun hele leven al voor sparen, leningen voor afsluiten, of zich tegen laten verzekeren.

Japanse graven. Foto via Wikimedia door Chris73.

Schrale troost is dat in de meeste gevallen deze kosten niet per persoon zijn, maar per echtpaar. Een echtpaar deelt het graf na overlijden. Om de kosten van crematies en begrafenissen in Japan een beetje te drukken worden de namen vaak in een keer op de steen gegraveerd. Mocht een van die personen nog leven wordt de naam in het rood geverfd om later alsnog aan te passen. Ben je alleen? Dan heb je echter wel pech, of zul je op zoek moeten naar een goedkoper alternatief.

Bij het regelen van de tempel moet ook rekening gehouden worden met een “goede” dag. Er zijn namelijk bepaalde ongeluksdagen waarop je niemand moet willen begraven of cremeren. Zou je dit wil doen dan loop je het risico dat de ziel van je geliefde naar de hel getrokken wordt! Zo’n ongeluksdag is bijvoorbeeld “tomobiki”, de tweede dag van de Chinese maancyclus.

Voor de gasten

Wanneer de tempel en overige zaken definitief geregeld zijn worden de uitnodigingen verzonden voor hen die het laatste afscheid mogen bijwonen. Mocht je zo’n uitnodiging ontvangen dan moet je een aantal dingen gaan voorbereiden: je kleding, en een envelop met geld.

Hoewel in sommige landen wit wordt gedragen bij het afscheid is in Japan zwart de gangbare kleur. Eigenlijk elke andere kleur is totaal ongepast tijdens crematies en begrafenissen in Japan. Aankomen in een spijkerbroek is ontzettend onbeschoft en een grove belediging naar alle aanwezigen en naabestaanden. Mannen hebben het wat dat betreft makkelijk, zolang het maar een zwart pak is met zwarte stropdas, schoenen, en sokken, zit je al snel goed.

De vrouwen worden geacht een mofuku te dragen. Een soort outfit welke bestaat uit een zwarte broek of een rok met daarboven een speciaal zwart shirt en colbert. Tevens voldoet een kimono ook aan de eisen zolang deze maar volledig zwart is. Sieraden worden niet op prijs gesteld tenzij het een trouwring of parels zijn. Parels symboliseren namelijk tranen in Japan en zijn daarom een gepast sieraad om op deze droevige dagen te dragen. Ook de make-up moet zo simpel en mat mogelijk zijn.

Gasten zijn vaak ook in het bezit van een gebedssnoer genaamd Juzu. Een soort rozenkrans van grote kralen met een soort “kwastje” onderaan.  Deze worden gebruikt tijdens een mantra die op een wake of uitvaart word uitgesproken door een priester.

De wake

Het bijwonen van een begrafenis of crematie is een kostbare zaak in Japan. Omdat kosten vaak enorm oplopen dragen gasten en familieleden flink bedragen bij om te helpen in de kosten. Afhankelijk van hoe dichtbij je bij de overledenen stond is dit zo’n €500,- voor direct familie tot €100,- voor vage kennissen. Deze bedragen worden gegeven in sobere enveloppen met zilveren en zwarte strikken.

Na binnenkomst en het afgeven van de enveloppen wordt alle gasten een plaats aangewezen, familie eerst, dan vrienden, kennissen, collega’s etc. Dit gebeurd in een geheel aparte kamer die zo ingericht dat alle focus op de overledene ligt.

Opzet van een wake. Vlak voor zowel de crematies als begrafenissen in Japan. Foto via Wikimedia door Chris73.
Opzet van een wake. Vlak voor zowel de crematies als begrafenissen in Japan. Foto via Wikimedia door Chris73.

Inmiddels is de overledene al gewassen en gekleed ter voorbereiding van het laatste afscheid en ligt opgebaard in een kist. Het wassen en aankleden gaat in principe hetzelfde als in Nederland. Er is alleen een klein verschil. Als een persoon in een kimono word gekleed word deze niet links over rechts gedragen maar andersom. Vandaar dat het ook not-done is om rechts over links te dragen als je nog leeft. De kist is vaak omringd door bloemen en meerdere foto’s en religizeuze items staan op en om de kist. Deze staan allen in het midden van de kamer met de gasten aan weerszijden.

De priester zal enkele sutra’s (boeddhistische gebeden) uitspreken, vaak samengaand met het slaan tegen een grote koperen kom (rin). Elke kom heeft zijn eigen geluid en langdurigheid dat het nagalmt. De familieleden offeren 3 keer wierook en gooien het in een speciale aspot. Genodigden doen dit ook, maar op een andere plaats; achter de familieleden, een een aparte tafel (zie foto).

Na nog een paar sutras opgenoemd te hebben komt de ceremonie ten einde. En krijgen alle gasten nog een laatste presentje mee naar huis. We zijn er dan echter nog niet want de daadwerkelijke crematie of begrafenis moet nog plaats vinden.

De crematie

De crematie zelf wordt een dag na de wake gehouden. Deze is niet veel anders dan de wake zelf met sutra’s, bidden en het slaan op de rin. Wanneer de laatsta sutra’s en gebeden gezegd zijn kan de echte crematie van het lichaam beginnen. Hier is het gebruikelijk dat je na het afscheid de overledene niet meer ziet vlak voor- of tijdens het cremeren. Je krijgt slechts de as terug, vaak in een nette urn, of iets anders dat men zelf gekozen heeft. Vrijwel niemand wil graag de overgebleven delen van zijn geliefde zien.

Dit is in Japan echter een stuk intiemer. Na de daadwerkelijke crematie wordt de rest van het stoffelijk overschot gepresenteerd aan de familie, en aan hen de twijfelachtige eer om de botten van de overledene te verzamelen en apart te leggen. Een werknemer vertelt waar iets ongeveer ligt zodat je ongeveer een idee krijgt wat je aan het oprapen bent.

Botten verzamelen met stokjes. Foto via Wikimedia door “おぉたむすねィく探検隊 (Autumn Snake)“.

Hierbij kan het echter ook voorkomen dat twee personen hetzelfde bot oprapen, vaak een wat ongemakkelijk moment. Dit is ook de reden waarom het tijdens het eten ontzettend ongepast is met z’n tweeën eenzelfde stuk eten op te pakken met je eetstokjes, omdat dit alleen tijdens deze crematieceremonie mag gebeuren.

Kaimyo

Op de dag van de crematie krijgt de overledene ook een kaimyo (戒名). Dit is een naam die wordt gegeven zodat de geest van de gestorven persoon niet uit het hiernamaals terugkeert nadat zijn “levende” naam wordt uitgesproken.

De kaimyo kan meerdere tekens bevatten en wordt geschreven in oude Japanse kanji. De grootte van de naam, en welke kanji er gebruikt worden is afhankelijk van diverse zaken. Bijvoorbeeld aan hoelang de persoon geleefd heeft, hoeveel geld er aan de tempel gedoneerd is, en welke naam de nabestaanden graag zouden willen. Wederom een prijzig geintje want afhankelijk van de naam kunnen de prijzen variëren van 1.000 tot zelfs 10.000 euro!

Het laatste afscheid

Wanneer alles geregeld is, de crematie geweest is, en de kaimyo gegeven, kan men naar huis met de urn. Deze blijft eerst nog 49 dagen lang in huis als een laatste afscheid en transitie voor de geest van de overledene. Pas dan wordt deze in het uiteindelijke graf geplaatst en komt de familie nog eenmaal bij elkaar voor een bezoek aan een tempel. Hier zullen de laatste gebeden gezegd worden en laatste sutras opgenoemd worden.

Tenslotte is er een laatste feestmaal, een viering voor het leven van de overledene, en het maken van een laatste waardig herinnering.

Bronnen: 1, 2, 3, 4.
Dit artikel – Crematies en Begrafenissen in Japan – verscheen voor het eerst op 18 maart 2018 en is voor het laatst geüpdatet op 18 maart 2020.

Tags:
Hennie
hennie.kaoru.draaisma@gmail.com

Domo hajime mashite! Ik ben Hennie, een prettig gestoorde shinsengumi-tologist wiens hart verloren is aan Japan! Ruim 5 jaar heb ik in Japan gewoond en ik kom hier mijn verhalen met jullie delen!

Geen reactie's

Geef een reactie