05 aug De atoombom op Hiroshima

Het is 6 augustus 1945. De inwoners van Hiroshima beginnen nietsvermoedend aan hun dag, genietend van het mooie weer. Ze zijn net aangekomen op het werk. Scholen zijn begonnen en er wordt gecontroleerd of alle leerlingen aanwezig zijn.

Nietsvermoedend dat er op dat moment een Amerikaanse B-29 opstijgt vanaf Tinian. Een vliegtuig met daarin een dodelijk wapen aan boord, bedoelt voor een allesvernietigende aanval op het vaste land van Japan. Een ongekende catastrofe waarbij honderdduizenden mensen omkomen, en in de jaren daarna nog tienduizenden mensen ziek worden over overlijden als gevolg van de atoombom.

Manhattan Project

De aanval op Hiroshima en Nagasaki waren de eerste ooit, met een atoombom. Een wapen dat kort daarvoor was uitgevonden met behulp van het Manhattan Project.

Dit project werd in 1939 werd opgestart door president Franklin D. Roosevelt. Nadat de Verenigde Staten hoorden dat Duitsland een atoombom wilden maken konden zij natuurlijk niet achterblijven. Ze zetten alles op alles op zo’n bom eerder af te hebben dan de nazi’s.

Hierop ging in 1941 een team van wetenschappers (waaronder Albert Einstein), onder leiding van Robert Oppenheimer, aan de slag met de ontwikkeling van een kernwapen. Op 16 juli 1945 was het zover: de testbom, Trinity, werd succesvol tot ontploffing gebracht in de woestijn van Nevada. En was klaar voor gebruik.

Oorlog met de Verenigde Staten

Maar waarom gooide Amerika deze atoombom op Hiroshima, en kort daarna ook nog op Nagasaki? Hierbij spelen een aantal belangrijke elementen en partijen een rol.

Wanneer het Japanse keizerlijk leger Pearl Harbor op 7 december 1941 onaangekondigd aanvalt, raken Japan en de Verenigde Staten met elkaar in oorlog. Japan wilde hiermee vrij spel zien te krijgen in de Pacifische Oceaan en hun bondgenoot Duitsland te hulp schieten. De Verenigde Staten leverden namelijk oorlogsmateriaal aan Engeland, de vijand van Duitsland. Japan zag dit als een indirecte aanval op hun bondgenoot en besloot in te grijpen. Vanaf dat moment raakten de twee met elkaar in oorlog.

Een bloederige strijd volgde die ook de geboorte zag van de legendarische kamikaze piloten. Japanse piloten die zichzelf en hun vliegtuig opofferden en zich letterlijk op de vijand stortten. Met als doel zoveel mogelijk schade te berokkenen.

Strijdlustig

De Japanners toonden zich door de jaren heen als een strijdlustig, koppig, volk dat alles over had voor het Vaderland. Een gedreven macht die er niet voor schuwden meest gruwelijke daden te verrichten. Met name in de oorlog tussen China en Japan liet het Japanse leger hun meest meedogenloze kant zien.

Nadat de nazi’s in 1945 verslagen werden in Europa was Japan echter niet van plan om zomaar de handdoek in de ring te gooien. En hoewel overgave onvermijdelijk leek, zocht men in Japan naar een manier om dit zonder gezichtsverlies te doen.

De Amerikanen zag dit echter niet op die manier en wilden Japan eens en voor altijd een halt te roepen, om een volledige invasie te voorkomen. Maar bovenal was het een ‘statement’ dat de Verenigde Staten. Niet alleen een statement richting Japan, maar ook naar Rusland. Want Rusland begon ook een gevaarlijke speler in de regio te worden. Met behulp van de atoombom wilden de Amerikanen duidelijk maken wat voor wapens ze in handen hadden, en dat er niemand tegen hen in moest gaan.

Mogelijke doelwitten

En zo werd het besloot genomen om een atoombom te laten vallen op Japan. Op de lijst van mogelijke doelen stonden: Kyoto, Hiroshima, Niigata, Yokohama en Kokura. Allen steden met een grote industriële, en dus economische waarde waarde.

De eerste stad die gekozen werd was Hiroshima. Maar de tweede stad deed meer twijfel oproepen. Vooral Kyoto leek een voorkeurslocatie. Het bombarderen van deze stad stuitte echter op weerstand. Kyoto had een indrukwekkend historisch centrum van tempels en was daarmee van grote religieuze betekenis voor de Japanners. Uiteindelijk viel de keuze op Kokura.

Hiroshima

De belangrijke industriële stad Hiroshima werd het eerste doel. Om 08:15 uur explodeerde Little Boy, geworpen uit de Enola Gay, boven de stad. Overlevenden kunnen het zich nog goed herinneren; de hemel licht wit op. Een letterlijk oogverblindende lucht. Daarna een allesvernietigende drukgolf en intense hitte kwamen vrij. Mensen die zich proberen de redden om in het water, putten of meren te springen, worden levend gekookt. Er blijven slechts schaduwen over van mensen die door de impact, ter plekke verdampen.

Er sterven duizenden mensen door alleen al de verwoestende kracht van de drukgolf. Huizen zijn grotendeels gemaakt van hout en maken geen schijn van kans tegen deze vernietigende kracht. Gebouwen storten in, mensen raken bekneld onder puin of verbranden levend. Gezichten zwellen door de straling die vrijkomt en zorgen voor nog honderden bijeffecten. Ze worden misselijk, geven constant over, diarree, bloedend tandvlees en ga zo maar door.

In één grote klap van vuur en licht werden 79.000 mensen weggevaagd, er bleef letterlijk niets meer dan een schaduw van hen over. Gedurende de dag zouden er nog eens 180.000 anderen sterven. Ook in de jaren daarna stierven nog velen – naar schatting nog enkele honderdduizenden – door de gevolgen van blootstelling aan zoveel dodelijke straling.

Overgave

Pas enkele uren later realiseerde men zich dat er zojuist een vreselijke ramp is gebeurd. Nadat van uit het Keizerlijk hoofdkwartier een verkenningsvliegtuig is gestuurd beseft men de ongekende omvang van de ramp.

Japanse leiders begonnen langzaam het besef te krijgen dat een overgave onvermijdelijk is. Echter, zij wilden wel een aantal voorwaarden:

• De keizer moest zijn goddelijke positie behouden.
• Demobilisatie moest de verantwoordelijkheid zijn van het keizerlijk hoofdkwartier.
• Er mocht geen Amerikaanse bezetting komen.
• Japanse oorlogsmisdadigers moeten berecht worden door de Japanse regering.

Amerika eist echter een onvoorwaardelijke overgave en is vastbesloten Japan volledig op haar knieën te krijgen. Maar de Japanse leiders willen dit niet accepteren en verzetten zich alsnog.

Nagasaki

En zo was er slechts drie dagen later een tweede atoombom onderweg. Op 9 augustus steeg een B-29 met de naam Bockscar op met Fat Man aan boord. Dit keer met een route naar het stadje Kokura. Door het dikke wolkendek kon men echter niet goed zien waar ze moesten richten en dus werd er uitgeweken naar een plek met “mooier” weer: Nagasaki. 

Wederom een ongekende ramp en een van de gruwelijkste aanvallen ooit. Bij deze aanval vielen 39.000 doden en 25.000 gewonden, aanzienlijk minder dan bij de aanval op Hiroshima. Mede doordat het doelwit deels gemist werd.

Capitulatie

Deze tweede bom was teveel voor Japan en op 12 augustus besloot keizer Hirohito tot de overgave. In een legendarische radiozending sprak de keizer voor het eerst ooit, rechtstreeks tot het volk. Niet iedereen was het eens met de overgave, of zoals keizer Hirohito het verwoorde: “het aanvaarden van de Verklaring van Potsdam”.

Op 2 september werd de overgave officieel getekend op het Amerikaanse slagschip U.S.S. Missouri. Hiermee kwam een van de bloedigste oorlogen aller tijde eindelijk tot een eind.

Hibakusha

Maar met de overgave is Japan er nog lang niet. Er volgt een langdurig herstelproces, dat ook vandaag de dag nog bezig is. Uiteindelijk sterven er ongeveer 250.000 mensen (in)direct door de gevolgen van de twee atoombommen. Na de chaos wordt het de overlevenden zelf niet makkelijk gemaakt. Ze worden gediscrimineerd door hun landgenoten, en krijgen het stempel hibakusha.

Iedereen die zich binnen een straal van een paar kilometer van het hypocentrum bevond ten tijde van de aanval, of in de weken daarna kreeg dit stempel. Maar ook de mensen die waren blootgesteld aan de fall-out (radioactieve neerslag) of kinderen van zwangere vrouwen die bovenstaand hebben meegemaakt. Mensen waren bang voor ze, want wat als ze zelf ook straling uitstoote? Wat voor enge mutaties zouden deze mensen doorgaan en misschien op andere overdragen?

Jaren pijn en verdriet

Buiten de discriminatie en het verdriet, dat gelukkig met de jaren wel afneemt, blijft het moeilijk. Want ook in de jaren na de atoomboom zijn de volgende pijnlijk zichtbaar. Zo stijgt het aantal miskramen explosief, worden talloze kinderen geboren met allerhande (lichamelijke) afwijkingen, en zijn de aantallen mensen die kanker krijgen ongekend hoog.

Met name leukemie, dat destijds ook wel de naam “atoombomziekte” kreeg, kwam veel voor. Een van de meest bekende verhalen is het verhaal van Sadako en haar 1000 kraanvogels. Over een jong meisje dat uiteindelijk sterft aan leukemie, veroorzaakt door de atoombom. Haar grootste wens was het vouwen van 1000 kraanvogels te zorgen voor een eeuwig leven.

Gedenken

De aanvallen op Hiroshima en Nagasaki laten nog altijd zware wonden achter in de gedachten en geschiedenis van het Japanse volk, en men is dan ook nog lang niet vergeten wat er is gebeurd. Nergens is dat zo duidelijk zichtbaar als in het Hiroshima Peace Memorial Park.

En met name het bijzondere museum. Voor slechts €0,50 kun je hier naar binnen en krijg je een gedetailleerde blik op wat er die dag gebeurd is in Hiroshima. Foto’s van mensen met wonden, gesmolten kinderspeelgoed, een horloge dat stil staat, of het iconische driewielertje. Het zal op je netvlies gebrand blijven staan.

Meest indrukwekkende zijn echter de verslagen van ooggetuigen in zowel gesproken als geschreven woord. Er zijn honderden vertellingen van overlevenden, nakomelingen, familie en vrienden en meer. En het zal onmogelijk zijn om je tranen tegen te houden. De emoties zijn simpelweg te heftig.

Nooit meer

Op 6 augustus 2020 is het precies 75 jaar geleden dat de eerste bom viel. Laten we hopen dat dit soort rampen zich nooit meer herhalen. Want het maakt niet uit wie er goed of fout is in de oorlog; het kent alleen maar onschuldige slachtoffers.

Dit artikel – Atoombom op Hiroshima – verscheen voor het eerst op 5 augustus 2019 en is voor het laatst geüpdatet op 5 augustus 2022.