07 dec De opkomst van anime in Nederland

Het lijkt er op dat anime in Nederland meer en meer aan populariteit wint. Anime in de bioscoop is steeds vaker onderdeel van het programma. En voor de mensen is het bestaan van cosplay en conventies allang geen geheim meer. Dit was een jaar of dertig volledig anders. Begin jaren ’90 begonnen de eerste anime en manga langzaam Nederland binnen te komen, en werden ze niet direct met veel enthousiasme ontvangen. Vooral ouders maakten zich zorgen om het geweld dat er te zien was in deze series.

Voor volwassenen

Vanaf 1994 leek er geen houden meer aan. Anime waren het gesprek van de dag, en elk televisieprogramma had wel een item over deze “mangafilms”. Fans die toentertijd werden geïnterviewd waren het er over eens dat in anime de fantasie helemaal tot haar recht komt. Geweld was meer dan een duwtje, liefde was meer dan een kusje, het was allemaal keihard, wat kon leiden tot indrukwekkende maar ook vaak vrij schokkende beelden. Het zette de deur open naar een geheel nieuw soort entertainment. Het was geen actiefilm, maar ook geen tekenfilm. Het was het beide, en tegelijkertijd iets volledig nieuws.

Hierbij hebben we het met name over klassieke anime zoals Akira. Waarbij grafische beelden en geweld vaker voorkwamen. De media sprong hier vaak graag op in, want wat vonden alle ouders ervan dat hun onschuldige kinderen deze geweldadige series bekeken?

Wat hierbij vaak vergeten werd is dat er rond die tijd allang anime op televisie verscheen. Denk maar aan ‘Dommel’, ‘Maple Town’, ‘Calimero’, en zelfs onze eigen creatie in co-productie met Japan: ‘Alfred J. Kwak’. Toegegeven, op het eerste oog zou je misschien niet direct zeggen dat dit anime producties zijn, maar ze zijn het zeker wel. Toch werden deze series vaak niet meegenomen in het vergelijk met de nieuwe “mangafilms”.

Anime op videoband

Maar juist het feit dat deze nieuwe series zo anders waren dan de tekenfilms die men kende, was wat hun succes vooruit duwde. Op tv waren ze nog altijd een beetje huiverig met het tonen van de zwaardere anime, maar videobandwinkels deden goede zaken. Het distributielabel Manga en PolyGram Video zagen er ook flink brood in. Zij voorzagen talloze anime van een Nederlandse ondertiteling, die op hun beurt werden uitgebracht op videoband. Toch was de verkoop vooral een feest voor een selectie groep liefhebbers. En er was af en toe flink wat moeite voor nodig om de juiste series te bemachtigen.

Negatief imago

Anime en manga hadden namelijk een behoorlijk negatief imago. De meeste mensen waren alleen maar bekend met de zwaardere series, puur bedoelt voor volwassenen. Maar tekenfilms voor een publiek, anders dan kinderen, was hier nog ongehoord. Vele ouders waren dan ook erg ongerust over deze gevaarlijke series vol geweld en grove humor.

Zelfs met de komst van ‘The Simpsons’ in 1987 dat min of meer het taboe van “Altijd onschuldig, altijd lief” doorbrak was het voor veel mensen heel moeilijk om animatie definitief te accepteren als amusement voor tieners en volwassenen. Het zorgde ervoor dat steeds meer kanalen het moeilijk vonden om “mangafilms” uit te zenden, en het bleef dan ook vrijwel beperkt tot late uitzendingen. Of verspreiding via videoband.

FoxKids

Het was FoxKids, eind jaren ’90 die de perceptie van anime weer wat zou veranderen. Met de komst van megasensatie Pokémon op de Nederlandse televisiezenders, keek in één keer het gehele land ineens naar anime. Weliswaar een serie die weer in het “kindvriendelijke” plaatje paste (meestal dan). Maar Pokémon zorgde ervoor, net als enkele andere series zoals Sailor Moon, Super Big, Card Captor Sakura en Hamtaro, dat er een andere kant van anime belicht werd. Er werd laten zien dat niet alle anime hetzelfde zijn, en dat er lang niet altijd bloed of naakt mee gemoeid gaat.

En precies op tijd. Want na de dramatische aanslag op 9 september, 2001, veranderde de wereld op meer manieren dan één. Zo werd geweld op tv een gevoelig punt. Men was bang dat het kinderen negatief zou beïnvloeden, en zo werd o.a. de Kijkwijzer in het leven geroepen. Een toentertijd nieuw hulpmiddel welke de kijkers vooraf waarschuwt dat een film geweld kan bevatten, of dat de beelden eng kunnen zijn. Daarnaast wordt er ook advies voor welke leeftijd het programma geschikt is. Dit werkte echter niet bepaald feilloos, met name omdat de Kijkwijzer beoordelingen uit het buitenland vaak klakkeloos overnam. En dit sloot lang niet altijd aan bij wat de ouders en kijkers hier gepast vonden.

Controversie

Een noemenswaardig incident ontstond enkele jaren later bijvoorbeeld rondom ‘Flint the Timedetective’, in die tijd overdag uitgezonden op Fox Kids. Bij de introductie van het programma was het officieel beoordeeld als geschikt voor alle leeftijden. Toch bleken er klachten binnen te komen dat Flint gewoonweg te eng, en te gewelddadig is voor de iets jongere doelgroep. Deze discussie werd behoorlijk groots opgepakt door verschillende media en was onderwerp van hevige gesprekken.

Naar aanleiding hiervan werden er tal van ronde tafel gesprekken gevoerd en werd er hevig gediscussieerd over het effect van mangafilms en series, op jonge kinderen. Onder andere Jonathan Rosenthal, Vicepresident van het toenmalige Fox Kids werd op het matje geroepen. Vele ouders vonden dat hij de series niet meer moest uitzenden op het netwerken. Jonathan Rosenthal vond dit echter nergens voor nodig. Volgens hem kon dat beetje tekenfilmgeweld geen kwaad voor kleine kinderen. Tuurlijk, er zijn enge beestjes als Digimon die strijden tegen andere kwade monsters. Maar waarom zou je dat wegnemen uit de realiteit? De kinderen leren juist via series als ‘Digimon’, dat je altijd een vriend naast je zijde hebt staan. Dat je met vriendschap het kwade kan verslaan.

Positieve aandacht

Jonathan Rosenthal was echter lang niet de enige die anime in Nederland een prima idee vond. Het was aan het begin van de jaren 2000 dat ook andere initiatieven in het leven werden geroepen om het imago van deze Japanse media te verbeteren. Zo werd onder andere de Stichting Promotie Japanse Popcultuur (Stichting J-Pop) opgericht. Tegenwoordig bekend als de drijfveer achter een van Nederlands grootste anime conventies: Animecon! Ook het anime tijdschrift AniWay (en de gelijknamige stichting) zagen het daglicht voor het eerst. Allen met doel om positieve aandacht te geven aan deze – nog altijd – vaak onbegrepen hobby.

In 2003 kwam er een onverwachte verrassing voor anime liefhebbers: een anime film won een officiële Oscar. Spirited Away, nog altijd een van de meest geliefde Studio Ghibli films allertijden, wist een Academy Award te winnen voor beste animatiefilm bij de 75e Academy Awards. Het is de eerste en enige, niet-Engelstalige handgetekende animatiefilm die deze onderscheiding tot op heden heeft weten te winnen. Het zorgde voor een ongekende groei, maar was helaas van korte duur.

Nieuwe trends

Zo rond de jaren 2010 ging het weer een stuk slechter met de anime op de Nederlandse TV. Dit keer niet vanwege boze, of bezorgde ouders, maar simpelweg vanwege trends. Live-action shows op het Disney Channel en series van Amerikaanse makelaardij wonnen aan terrein. En anime verdween langzaam grotendeels van de tv, op enkele grote namen zoals Pokémon na.

Tegelijkertijd gingen steeds meer animefans sowieso hun heil online zoeken, waar het steeds makkelijker werd om (illegaal) anime films en series te downloaden of bekijken. Een geheel nieuwe wereld aan anime die hier nooit het daglicht hadden gezien, waren ineens beschikbaar. De bittorrents beleefden hun hoogtij dagen, en talloze fancommunities voor het vertalen en ondertitelen van series sprongen uit de grond. En even leek het er op dat anime vanaf dat moment alleen nog maar online te bewonderen zou zijn.

Opleving

En toch zien we de afgelopen paar jaren weer een duidelijke opleving van anime in Nederland. Wederom dankzij een grote anime kaskraker die voor internationale aandacht zorgde. Dit keer aangewakkerd door het enorme succes ‘Your Name‘, welke in 2016 overal ter wereld bioscopen wist te vullen, kwam anime weer flink in de kijker te staan. Dit werd nog eens verder versterkt door het verschijnen van anime films en series op streamingdiensten zoals Netflix.

Dit zorgde er op haar beurt voor dat steeds meer mensen ermee in aanraking. De Studio Ghibli films staan zij-aan-zij met Disney en Pixar in het aanbod, en steeds meer mensen raken gecharmeerd door de enorme verscheidenheid aan series. Hierdoor is het ook weer aantrekkelijker om anime in de bioscopen te vertonen, en groeit de aandacht nog verder. En als enorme anime fans, kunnen wij dat natuurlijk alleen meer toejuichen.

Acceptatie

Dit geheel wordt sowieso ook versterkt door de algehele verandering qua trends, en wat tegenwoordig als ‘mainstream’ geaccepteerd wordt. De opkomst en populariteit van superhelden films zoals The Avengers en Batman hebben ervoor gezorgd dat “nerdy” hobbies en media een stuk normaler en toegankelijker zijn geworden. Ook anime en manga profiteren hiervan mee, maar er is nog altijd een lange weg te gaan. Deze Japanse media zijn nog altijd verre van mainstream te noemen en hebben nog veelal last van de oude stereotypen beelden.

Toch is het bijzonder om te zien welke weg anime in Nederland inmiddels heeft afgelegd, en we zijn dan ook razend benieuwd wat de toekomst met zich mee zal brengen! Hopelijk groeit de acceptatie voor anime verder, en gaan steeds meer mensen al het moois zien dat deze vorm van media ons te bieden heeft.