Gashadokuro, een gevaarlijke yokai. Opgeroepen door de prinses Takiyasha. Print door 歌川国芳 (Utagawa Kuniyoshi, 1798 - 1861). Via WikiMedia.

Een kennismaking met de yokai

Yokai spreken al eeuwenlang tot de verbeelding in Japan, en ook vandaag de dag zijn ze nog in talloze vormen aanwezig. De geschiedenis, verhalen en legenden van de yokai omvatten honderden jaren. En er zijn tientallen grote en kleine yokai met elk hun eigen rol.

Wat zijn yokai?

Heel simpel gezegd: yokai zijn yokai. Er is niet echt één enkele vertaling of omschrijving voor te vinden. Het Japanse woord zelf is opgebouwd uit de characters 妖 (yo), en (怪) kai. Deze eerste kanji betekent zoiets als betoverend, en de tweede betekent mysterie, of wonder. Samen is het dus een betoverend mysterie.

Over het algemeen wordt er met de term yokai dan ook een (boven)natuurlijke verschijning bedoelt. Een mysterieuze gebeurtenis die niet van deze wereld lijkt te zijn. Deze mysterieuze verschijningen hebben in der loop der tijd een concrete vorm en verhaal gekregen. Dit kan in de vorm zijn van een monster, bijzonder dier, (on)natuurlijk fenomeen, geest, en alles wat daar op lijkt.

Bakaneko. Katten die een bepaalde leeftijd bereiken en mysterieuze krachten verkrijgen. Of juist transformeren om wraak te nemen op wrede baasjes en mensen.

Deze yokai zijn vroeger ontstaan als een manier voor de mensen in oud-Japan om een reden te geven aan (destijds) onverklaarbare gebeurtenissen. Denk aan overstromingen, aardbevingen, ziektes, of mislukte oogsten. De afgelopen eeuwen zijn er dan ook talloze yokai “ontdekt” en hebben ze elk een eigen legende en verhaal gekregen.

Verschillende soorten

Talloze historici en experts hebben zich gebogen over de vraag hoe deze het beste ingedeeld kunnen worden. Traditioneel gezien gebeurde dit op basis van het leefgebied. Denk aan bergen (yama no ke), de zee(umi no ke), bossen (ki no ke), sneeuw (yuki no ke) en meer.

Weer anderen classificeren ze op basis van hun oorsprong. Denk aan Yurei (geesten van de overledenen), Kaiju (monsters), Henge (gedaantverwisselaars) en Choshizen (bovennatuurlijke fenomenen).

Tegenwoordig wordt er veelal gebruik gemaakt van het systeem dat ooit bedacht is door de beroemde folklorist Tsutomu Ema. Hij baseert de verschillende types op basis van drie verschillende categorieën.

  1. Gebaseerd op de “ware vorm”: mens, dier, plant, object of natuurverschijnsel.
  2. Gebaseerd op de bron van de mutatie: onze (levende) wereld, geestelijk / mentaal gerelateerd, reïncarnatie / dodenrijk of object gerelateerd.
  3. En als derde gebaseerd op het uiterlijk: mens, dier, plant, object, gebouw, natuurlijk object of fenomeen, en diversen.

Eigenlijk een mix van diverse methodes dus. Maar niet alle mythische wezens zijn even makkelijk in te delen, of vallen simpelweg in meerdere categorieën. Globaal gezien kun je hiermee echter wel de meeste soorten omschrijven.

Goed of slecht?

Maar zelfs twee yokai van het hetzelfde soort zijn niet gelijk aan elkaar. Elke yokai heeft een eigen persoonlijkheid, en een eigen set normen en waarden. Yokai zijn dan ook niet per definitie slecht of goed. Dit wordt op speelse wijze ook uitgelegd in onderstaande video. Waarbij een kami, een godheid binnen het shintoïsme, wordt vergeleken met een yokai.

Want yokai als kami verschillen niet zo veel, en de grens is ook lang niet altijd duidelijk. Beiden zijn namelijk bovennatuurlijke verschijnselen met bijzondere krachten. En beiden kunnen zowel goed als kwaad zijn, afhankelijk van wie je het vraagt.

Beroemde Yokai

Niet alle yokai zijn even bekend. Sommige zijn alleen bekend in kleine, lokale folklore en legenden. Anderen zijn erkend door heel Japan. Zo schreven wij bijvoorbeeld al eerder over de hilarische Tanuki. Deze wasbeerhonden kunnen zich transformeren, hebben gigantische ballen met magische krachten (ja, echt), en nog veel meer bijzonders.

Maar ook de Tengu met zijn enorme neus en gevaarlijke uitbarstingen. Of wat dacht je van de iconische Kitsune? Ofwel, magische vos. Deze speelt niet alleen een belangrijke rol binnen het Shintoïsme maar kent ook talloze varianten in moderne anime en manga.

Dit is slechts het tipje van de ijsberg! Ze heb je nog de beroemde Kappa, een mysterieus waterwezen dat mensen soms probeert te verdrinken. De (meestal) onschuldige bosgeesten Kodama, en de karakasa. Een paraplu die 99 jaar oud is en dan verandert in een kleine deugniet die mensen graag laat schrikken.

Moderne tijden

De afgelopen decennia is er echter een hoop veranderd voor deze mythische wezens en legendes. Waar ze voorheen gevreesd en vereerd werden, worden ze nu veelal gezien als iconische, en nostalgische mascottes uit oud-Japan. Het zijn geliefde sprookjesverhalen en figuren, maar geen mysterieuze krachten die je leven beïnvloeden.

Dat betekent niet dat ze uit het straatbeeld verdwenen zijn. Sterker nog, yokai lijken populairder dan ooit te zijn, maar dan wel in een ander jasje! Zo zie je ze ontzettend veel terug in anime, manga, en games.

Soms als hoofdthema van een serie (zoals Yokai Watch, of Nura: Rise of the Yokai Clan), maar soms alleen als klein element of easter egg. Denk bijvoorbeeld aan de Korok Seeds in Zelda: Breath of the Wilds, welke zijn geïnspireerd door de kodoma. Of wat dacht je van Kapp’n de Kappa uit Animal Crossing. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de tientallen Pokémon die rechtstreeks uit legenden komen.

Wat dat betreft spelen de yokai ook vandaag de dag nog een belangrijke rol in de Japanse samenleving. En op vele plekken vind je nog kleine schrijnen, tempels, of andere vormen van herdenkingspunten voor deze mythische wezens.

Meer yokai

Dit was slechts een hele beknopte introductie in de wereld van de yokai. Maar wil je graag nog veel meer te weten komen over deze bijzondere stukjes Japanse geschiedenis en folklore? Dan zijn boeken zoals “The Book of Yokai“, “Yokai Attack!“, “Something Wicked from Japan“, en “Pandemonium and Parade“, leuke aanraders.

Wil je écht los gaan? Dan moet je de reeks van Matthew Meyer lezen. Deze boeken zijn niet bepaald goedkoop maar wat ons betreft de allerbeste. Het betreft hier een drietal boeken van elk zo’n €50/€60. Dit zijn:

Even geen ruimte in je budget? Geen zorgen! Ook het Engelstalige blog “百物語怪談会 Hyakumonogatari Kaidankai” is een fantastische bron van informatie. Hier vind je talloze artikelen en vertaalde Japanse spookverhalen over yokai. Alsmede de website yokai.com en hun gigantische (geïllustreerde) database over alles wat met deze mythische wezens te maken heeft.

Bronnen: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.
Boeken: The Book of Yokai, Something Wicked From Japan, Yokai Attack.

Joyce
desushitimes@gmail.com

Joyce is de oprichtster van The Sushi Times en schrijft inmiddels al bijna 10 jaar over alles dat te maken heeft met Japan. Verder is ze gek op anime, gaming, Pokémon, Animal Crossing en alles dat kawaii is. Daarnaast is ze ook een fanatieke Japanse hobby chef, wat tot uiting komt op ProefJapan.com!

Geen reactie's

Geef een reactie