23 aug Hassha Merodi: Japanse Trein melodieën

Als je al lang niet meer op een plek bent geweest waar je graag naartoe gaat, begin je veel dingen te missen. Het eten, de drukte van de dag, de bijzondere uitzichten. Maar in het geval van Japan ook de deuntjes van de konbini’s als je binnenkomt, of de trein melodieën op stations. 

In eerste instantie sta je misschien helemaal niet zo stil bij deze geluiden. Maar wanneer je wat vaker bent geweest, of er wat meer op let gaat het je opvallen hoeveel verschillende er wel niet zijn! Het zijn stuk voor stuk, uniek bedachte werkjes waar heel veel tijd en aandacht in is gaan zitten. 

Hassha Merodi

Deze trein melodieën staan in Japan bekend onder de noemer ‘Hassha Merodi’ en er zijn er honderden van! Vrijwel elke treinlijn en elk station heeft haar eigen unieke deuntje dat afgespeeld wordt bij aankomst of vertrek van de trein.

Zeker als toerist zullen deze geluiden je al snel opvallen, en ook nog lang na je reis bijblijven. Maar ook in Japan zijn er grote fans en liefhebbers van deze melodietjes. Niet zo bijzonder want ze hebben niet alleen een lange geschiedenis, maar zijn ook al tientallen jaren onderdeel van het dagelijks leven van miljoenen Japanners.

De eerste deuntjes

Een reeds geprivatiseerd onderdeel van de spoorwegen was de Japanese National Railways (ook wel JNR of Kokutetsu genaamd). Onderverdeeld onder 6 verschillende concerns, faciliteerde de JNR hun lijnen met belletjes op de stations, die afgingen wanneer er treinen arriveerde- en vertrokken. De eerste geluiden op stations kunnen dus niet echt gecategoriseerd worden als melodieën. Het waren gewone alarm-geluiden die je ook kon gebruiken als wekker. Wel handig om wakkerder van te worden als je een vroege dienst hebt en op een trein staat te wachten. Minder prettig om naar te luisteren als deuntje.

De eerste melodieën voor het treinnetwerk werden in de jaren ’70 geïntroduceerd door een geprivatiseerde lijn, onder naam van Keihan Electric Railway. Keihan had een uniek stukje rails voor henzelf laten aanleggen tussen Kyoto en Osaka. Daar werd voor elk station een pakkend deuntje bedacht bij het vertrek van een trein. Deze deuntjes bestaan overigens nog steeds, maar zijn mettertijd wel verder opgepoetst en gezuiverd qua tonen.

Melodieën voor een betere reiservaring

Vanaf 1987 werden treinnetwerken geleidelijk aan overgenomen door privé-maatschappijen waardoor er meer nagedacht werd over de ervaring van passagiers die hun lijnen gebruikte om mee te reizen. Na Keihan, was het concern The East Japan Railway Co. (JR East) één van de eerste privé-treinnetwerken die haar hoofd boog over het verbeteren van hun reiservaringen.

Onder andere JR East wilde door met de ontwikkeling van het al bestaande gebruik van melodietjes op perrons. Het idee was om op elk station een uniek deuntje te laten horen. Deze melodieën moesten lekker in het oor liggen, duidelijk te horen en te herkennen zijn, en niet natuurlijk niet te lang duren. Ze zouden moeten dienen als een soort begeleiding voor passagiers, om hun tijd zo vriendelijk maar ook efficiënt mogelijk te maken op de stations.

Mr. Hiroaki Ide

Om aan al deze wensen te voldoen, nam JR East de geluidstechnicus Mr. Hiroaki Ide aan. Aan hem de schone taak tal van melodieën voor hen te gaan verzinnen. Vanwege de functionaliteit van de jingles, werden ze dus hassha merodi (vertrek melodie) genoemd. 

Maar een jingle is niet zomaar even in elkaar gezet! Zo mogen de jingles niet te vrolijk, noch te somber zijn. Niet te aanwezig, maar ook niet te onopvallend etc. 

Na uitgebreid onderzoek werd er gekozen om gebruik te maken van het geluid van een bel. En niet zomaar een bel. Japan staat bekend om haar eigen geloof/ levenswijze genaamd Shinto. In Shinto wordt er gebruik gemaakt van een bijzondere bel genaamd Suzu. Een Suzu (wat gewoon de Japanse benaming voor het woord ‘bel’ is) wordt gebruikt in een aantal Shinto rituelen. Het geluid dat de Suzu produceert is zacht doch met een scherp randje, wat het vriendelijk en herkenbaar maakt.

Ten slotte was er nog één andere vraagstuk over. De treinlijnen van de JR East hebben namelijk kleurcodes, en het mooiste zou zijn om hierop in te kunnen spelen. Mr. Ide besloot om voor elke lijn, een uniformiteit qua melodie per station aan te houden. Dit zodat, als je de melodieën van één lijn achter elkaar zou plaatsen, er een duidelijke herkenning in zit.

Om dit in werking te stellen, hield Mr. Ide voor elke lijn een muziekinstrument in acht. Als voorbeeld, de ene lijn had altijd een geluid gebaseerd op dat van een piano, de ander die van een harp, enzovoort. 

Na alle onderzoeken nodigde Mr. Ide een aantal muzikanten uit om onder zijn leiding de melodieën vorm te gaan geven.

300 trein melodieën 

Het resultaat van deze sessies waren zo’n 300 verschillende melodieën, die verder door Mr. Ide werden uitgewerkt. De eerste hiervan, werden in 1989 op verschillende stations geïntroduceerd bij het vertrek van een trein.

De melodieën die uiteindelijk op de stations werden geïntroduceerd werden uitvoerig getest en er werden onderzoeken uitgezet onder passagiers naar hun ervaringen. De betrokken concerns waren bij de intrede nog huiverig of er überhaupt wel begrip voor de komst van trein melodieën zou worden ontwikkeld. Sommige passagiers spraken over geluidsvervuiling, hersenspoeling of propagandische acties.

Maar 10 jaar (!) na de introductie werd er geconcludeerd dat de melodieën over het algemeen een positief effect hadden op de passagiers en mochten blijven bestaan. 

Nieuwe generatie

Na deze aangelegde fundering en het toevoegen van meerdere jingles op andere stations, verliet Mr. Ide 2001 zijn post als de trein melodie-maker. Vanaf die tijd namen verscheidene anderen de stok over voor het verder uitwerken van nog meer jingles. Hieronder vielen een aantal bedrijven als Toyo Media Links (jingles voor beurs-evenementen) en Kanno Works (maker van telefoon-melodieën). 

Minoru Mukaiya is een ander persoon waar veel over gesproken wordt, voor het bedenken van vele nieuwe(re) jingles. Met 170 melodieën, is Mr. Mukaiya makkelijk een van de componisten met de meeste jingles op z’n naam. De voormalige muzikant van de Jazz-fusion band Casiopeia is echter nog lang niet klaar, aangezien sommige melodieën ook wel eens zijn vervangen door een wat ‘frisser’ geluid. De stations waar de melodieën van Mr. Mukaiya inmiddels te beluisteren zijn, worden ervaren als ontspannen, vertrouwd en zelf goed voor de gemoedsrust.

Train Simulator

Gamende treinliefhebbers zullen de naam van Mr. Mukaiya ongetwijfeld ook in een hele andere context kennen. Naast zijn carrière bij Casiopeia als toetsenist, was hij ook de oprichter van het bedrijf Ongakukan. Ongakukan richtte zich in eerste instantie op het geven van muzieklessen en het leasen van muziekapparatuur, waarna het overging in het maken van computerspellen. 

Eén van de games die werd gepubliceerd trok de aandacht van JR East. Het was een trein simulator genaamd (hier komt het) ‘Train Simulator’. Van deze game werden meerdere versies uitgebracht, ook voor de hogesnelheidstreinen; shinkansen. Latere versies van de games werden zo geavanceerd, dat ze tegenwoordig onderdeel zijn geworden voor de opleiding van de treinbestuurders van JR East.

Maar toch is hij in Japan vooral bekend vanwege zijn trein melodieën. Onder fans en liefhebbers is hij echt een icoon en wanneer een nieuw deuntje wordt geïntroduceerd op een station stromen deze vaak helemaal vol met fans!

Ook daarbuiten weet hij immers bekendheid te vergaren. Zo maakte hij o.a. onderdeel van de BCC serie “James May: Our Man In Japan”, waar hij voor James een eigen jingle bedacht.

Moderne aanpak

Volgens velen ligt het succes van de Mukaiya melodieën in de uitgebreide aanpak waarin hij zijn deuntjes samenstelt. Hij volgt hierbij niet alleen de eerdere onderzoeken van Mr. Ide maar heeft daar ook zijn eigen dimensies aan toegevoegd.

Voor de geïntroduceerde deuntjes op de stations, heeft Mr. Mukaiya gekeken naar hoe een trein het station benaderd. Hierbij kan je denken aan, of een trein onder- of bovengronds arriveert, het veel wissels moet overgaan voordat het station bereikt is en hoe het uiterlijk van het station zelf is. Ook houdt hij rekening met de locatie van het station. Mr. Mukaiya gebruikt in zijn melodieën voor historische delen van de stad meer geluiden van traditionele muziekinstrumenten. Voor moderne onderdelen kiest hij hij juist voor bijvoorbeeld de synthesizer.

En in sommige maakt hij verwijzingen naar populaire lokale legenden, anime, popsterren en meer. Enkele beroemde voorbeelden zijn bijvoorbeeld station Takodanababa (in de geboorteplaats van AstroBoy), Akihabara station die kiest voor een melodie met muziek uit een AKB48 nummer. En Osaka station heeft inspiratie uit een lokaal lied gehaald de ‘Yappa Sukiyanen’. Er zit dus nog heel wat verborgen achter al deze trein melodieën!

Hassha Merodi vandaag de dag

Het heeft dan wel bijna een halve eeuw gekost, maar de hassha merodi zijn inmiddels een belangrijk (onbewust) onderdeel van het dagelijks leven van velen Japanners. Maar ook toeristen zullen de deuntjes niet snel vergeten. Het zijn één van de onverwachte elementen die je enorm bij blijven na een bezoek aan Japan.

Deze bijzondere geluiden zullen voorlopig zeker niet gaan verdwijnen. Want ook vandaag de dag werkt men nog druk aan allerhande nieuwe trein melodieën of het vernieuwen van bestaande jingles en deuntjes. Mocht jij naar Japan afreizen, vergeet dan niet om te letten op al deze bijzondere geluidjes.

Bronnen: 1, 2, 3, 4, 5.