Hikikomori: De moderne kluizenaar

Als toerist krijgen we de hoogtepunten van het leven in Japan goed in beeld. Maar het dagelijks leven is niet voor iedere Japanner een pretje. Zo ook voor de duizenden hikikomori, ofwel kluizenaars. Japan heeft een cultuur waarvan verwacht wordt dat iedereen zijn of haar steentje bijdraagt aan de samenleving. Een diploma, een baan en zorgen voor je gezin en familie horen daar nu eenmaal bij.

Maar wat gebeurd er als je als individu niet (meer) aan deze verwachtingen kan of wil voldoen? Voor sommige mensen in Japan is vrijwillige eenzame opsluiting in hun eigen kamer/woning hiervoor een oplossing. Andere verkiezen een kluizenaarsbestaan om zich af te zetten tegen de maatschappij. Japanners hebben een naam voor dit soort mensen: hikikomori. Vrij vertaald betekent het ‘sociale terugtrekking’. Hikikomori zijn een groeiend probleem voor de Japanse samenleving.

Leven als hikikomori

Hikikomori verlaten vrijwel nooit hun woning of kamer. Bij jongeren zorgen de ouders vaak nog voor hun kind, maar ouderen zijn vooral afhankelijk van de zorg van familieleden. Hikikomori spenderen hun tijd vaak met het kijken naar TV, internetten, videospelletjes spelen en manga lezen. Met de komst van het internettijdperk kunnen veel hikikomori hun boodschappen en andere levensbehoeften online bestellen, waardoor ze letterlijk en figuurlijk nergens meer voor de deur uit hoeven.

Hoewel vele media-outlets melden dat vooral jongeren een leven als Hikikomori lijken te leven, is dit niet zo. Ongeveer een half miljoen jongeren en een half miljoen ouderen zijn sociaal volledig geïsoleerd en zijn hikikomori. Deze nummers zijn een schatting, juist omdat veel hikikomori onzichtbaar zijn door hun teruggetrokken levensstijl.

Hoe wordt iemand hikikomori?

Jongeren worden vaak hikikomori door de intense verwachtingen van de maatschappij. Ze moeten een goed diploma halen, een gezin stichten en daarnaast ook nog werken. Hierdoor voelen ze zoveel druk dat ze eronder gebukt gaan, en niet meer weten hoe ze moeten functioneren in de samenleving.

Bij ouderen gaat het vaak mis als ze ontslagen worden of met pensioen gaan. Ze zijn uitgeput van de lange werkdagen of hebben alleen menselijke interactie gehad op hun werk en hebben buiten hun werk geen vriendenkring.

Schaamte kan ook een rol spelen. Het verlies van een baan of slechte cijfers halen op school voelt voor veel Japanners als falen en dat brengt schaamte met zich mee. Daardoor durven ze hun vrienden en familie niet meer onder ogen te komen.

Psychische aandoening

Het Japanse ministerie voor volksgezondheid definieert hikikomori als een psychische aandoening waarbij mensen voor een periode langer dan 6 maanden weigeren uit hun kamer of woning te komen, en alle soorten van sociale interactie vermijden. Steeds meer geestelijke gezondheidszorgverleners worden getraind op het herkennen en diagnosticeren van deze aandoening.

Iemand wordt gediagnosticeerd als hikikomori als ze aan de volgende criteria voldoen:

  1. Iemand spendeert een groot gedeelte of de hele dag opgesloten in één ruimte,
  2. De persoon vermijd actief interactie met familieleden en andere soorten sociale activiteiten,
  3. Op den duur raakt men sociaal geïsoleerd en weet niet goed hoe ze moeten communiceren met anderen,
  4. De persoon vertoont langer dan 6 maanden dit gedrag,
  5. Er is geen aanwijsbare oorzaak zoals bijvoorbeeld een ziekte voor dit gedrag.

Het gebeurd ook met enige regelmaat, vooral bij ouderen, dat hikikomori worden ‘gevonden’ in hun woning omdat buurtbewoners een enorme stank ruiken of een stapel post zien liggen en aan de bel trekken. Dit is niet zo gek, want in extreme gevallen leven sommige hikikomori tientallen jaren in totale eenzaamheid. Als hen iets overkomt, is er niemand die ze te hulp kan schieten.

Terug in de maatschappij

Doordat er de laatste paar jaar in Japan meerdere hulpinstanties zijn opgericht om hikikomori uit hun isolement te halen, komen steeds meer van heen weer terug in de maatschappij. Dit is een proces wat maanden, zo niet enkele jaren kan duren.

Het eerste contact is vaak met een hulpverlener via een brief. Voor ons is een brief openen en lezen vanzelfsprekend, maar sommige hikikomori blijven maandenlang brieven negeren voordat ze een brief openen, laat staan dat ze erop reageren. Als er eenmaal goed contact is via de brieven, wordt er voorzichtig een gesprek over de telefoon ingepland.

Als dat goed gaat, dan wordt er een gesprek gehouden aan de (gesloten) deur. Pas daarna volgt een gesprek waarbij de hulpverlener daadwerkelijk naar binnen mag om onder vier ogen te praten met de patiënt. Voordat een hulpverlener zo ver is, kan er makkelijk twee jaar zijn verstreken. Het doel is dus om beetje bij beetje de patiënt weer te laten wennen aan menselijk contact.

Pas hierna maakt men een afspraak om naar een speciale opvang te gaan. Bij deze opvangplekken is er ruimte voor contact met lotgenoten, maar ook met familie en vrienden. Daarnaast bieden ze hier ook andere hulpmiddelen aan voor een succesvolle re-integratie in de maatschappij. Denk aan psychologische hulp, maar ook aan tekenen, muziek maken en zelfs sollicitatietrainingen. Na een lang traject gaan veel hikikomori weer naar school, krijgen een baan en bouwen weer relaties op. Sommige ex-hikikomori gaan als ervaringsdeskundige aan de slag om andere hikikomori te helpen uit hun isolement te komen.

Onderschat probleem

Mijn wijst vaak naar de strenge Japanse cultuur als de oorzaak welke mensen aanzet tot het leven als hikikomori. Gelukkig krijgt het onderwerp steeds meer belangstelling en reïntegreren steeds meer hikikomori weer in de maatschappij. Toch is het zo’n hardnekkig probleem dat zelfs de Japanse overheid zich actief inzet in het aanpakken ervan. Het is te hopen dat de Japanse maatschappij zich de komende tijd versoepelt, zodat steeds minder mensen gebukt gaan onder de enorme druk van school, werk, en de hoge verwachtingen van familie.

Bronnen: 1, 2, 3
Coverfoto: Foto door Sam Wolff from Phoenix, USA – we swarm.

Tags:
Sander
contact@sandervanderham.nl

Sander is een enthousiaste figure verzamelaar met een uitgebreide collectie en een nog uitgebreidere wishlist! Graag deelt hij zijn kennis en enthousiasme rondom figures en het verzamelen ervan met jullie!

Geen reactie's

Geef een reactie