Beeld van de Duizendarmige Kannon Bosatsu

Kannon: God(in) van Genade

Dat er binnen de diverse stromingen van Japans Boeddhisme heel wat verschillende Boeddha’s en andere heilige wezens zijn, hebben we al eens verteld. Maar wie toch echt de kroon spant op het gebied van diversiteit is Kannon Bosatsu. Deze bodhisattva (zie bovenstaande link) kent vele tientallen verschijningsvormen, waaronder versies met duizend armen, elf hoofden, een extra paardenkop, of een baby op de arm. Dat betekent dat je waarschijnlijk veel vaker een beeld van Kannon ziet dan je door hebt! Wie is deze overal aanwezige 観音 – “Aanschouwer van Klanken”?

Man of vrouw

Om maar met de deur in huis te vallen: Avaloketisvara, zoals hij/zij oorspronkelijk heet, is best wel androgyn. Van origine is het natuurlijk een man, zoals alle andere boeddha’s en bodhisattva’s, want alleen die konden vroeger Verlichting bereiken. Als je goed kijkt naar vooral de wat oudere beelden van Kannon in Japan, zal je daarom meestal een dun snorretje of sikje zien. Waar deze heilige echter bekend om staat is dat hij in allerlei vormen verschijnt aan iedereen die hem nodig heeft; ook als vrouw. Zeker in situaties waar mannen niet mee te maken krijgen, zoals bijvoorbeeld bevallingen, wordt er gebeden naar een vrouwelijke versie.

links: een oudere, wensvervullende Nyoirin Kannon (met gezichtsbeharing) in de Tōdaiji, Nara
rechts: een modernere, vredestichtende Kannon bij de Ryōzenji, Kyōto [foto’s door auteur]

In het algemeen is Kannon de belichaming van barmhartigheid; een kernwaarde van het Boeddhisme. Logisch dus dat hij de ‘goddelijke genade’ van Boeddha’s nog wat verder oprekt dan anderen. In de Lotus Soetra – een belangrijke heilige tekst – staat dat ook vrouwen verlost konden worden van eindeloze reïncarnatie, mede dankzij Kannon Bosatsu. Het idee bestaat dus al sinds de 9e eeuw, maar met name in de laatste eeuw is hij steeds populairder geworden in vrouwelijke gedaante. Niet alleen in Japan, maar ook in de rest van Azië. Vandaar dat we het in de rest van het artikel zullen hebben over “zij”.

Zo herken je ze

Kannon’s meest voorkomende (hedendaagse) uiterlijk is een androgyne gedaante, met een lang gewaad en sieraden zoals gebruikelijk is bij bodhisattva. Dat gewaad heeft vaak een soort ‘hoodie’ die ze over haar kroon draagt, waarin een klein beeldje van Amida Boeddha zit of staat. Bijna altijd heeft ze een lotus bij zich; het symbool van reinheid. In de andere hand draagt ze een klein vaasje, gevuld met het levenselixer; water. Samen staan deze attributen voor de materiële en de spirituele wereld.

Een erg populaire variant is Senju Kannon, die met de Duizend Handen. Nou ja… in de meeste gevallen zitten er niet letterlijk duizend armpjes aan (eerder een stuk of tien), maar de gedachte is duidelijk; Kannon maakt gebruik van alle mogelijke middelen om anderen te helpen. Iedere hand bevat dan ook een ander voorwerp, van bloemen tot bijlen, en elk voorwerp heeft een bepaalde betekenis.

33 verschillende verschijningsvormen van Kannon Bosatsu in het museum van de Hasedera, Kamakura [foto door auteur]

Een andere veel geziene vorm is Jūichimen Kannon, met elf hoofden. Dat geeft aan dat ze in alle tien de richtingen (noord, noordoost, oost, etc., plus boven en onder) én inwaarts alles kan horen en zien. Het is de kracht om te luisteren naar alle gebeden. Regelmatig wordt dit gecombineerd met de duizend armen [zie coverfoto]. Minder bekend maar wel opvallend is Batō Kannon, met een paardenkop bovenop zijn/haar eigen hoofd als een soort hoed of kroon. Deze is er speciaal om zulke van oudsher belangrijke dieren te beschermen tegen ziektes.

Een vrij zeldzame Kannon die ik toch even wil noemen is (bijna) niet boeddhistisch. Vaak afgebeeld met een klein kind, vormde zij de plaatsvervanger van Maria voor onderdrukte Christenen in het middeleeuwse Japan (17e ~ 19e eeuw). Dit buitenlandse geloof was toen streng verboden, maar toch wilde men kunnen bidden naar de Katholieke heilige. Daarom gebruikten ze afbeeldingen van “Kannon Bosatsu” (als de inspectie langs kwam). Een enkel geval heeft zelfs subtiel een kruisje erin verwerkt.

Pelgrimstochten

Als één van de oudste bodhisattva wiens cultus Japan bereikte, vindt je door het hele land heilige plaatsen gewijd aan deze godin. Veel tempels zijn gesticht op plekken waar wonderen zijn gebeurd of een persoonlijke verschijning van Kannon Bosatsu is gezien, vergelijkbaar met de Mariagrot van Lourdes. Door de eeuwen heen zijn mensen tochten gaan maken langs dergelijke plekken, waardoor min of meer vaste sets van tempels ontstonden. Ook nu nog zijn deze populair bij zowel gelovigen als toeristen.

Het bekendst is de Saikoku (letterlijk “Westland”) pelgrimsroute, die 33 tempels met elkaar verbind. Die ‘begint’ in Wakayama en eindigt in Gifu, met het merendeel van de locaties rondom Kyoto. Allemaal hebben ze natuurlijk een beeld van Kannon als hun voornaamste object van verering. In navolging hiervan zijn ook in andere streken van Japan tempeltochten ontstaan van 33 stuks of meer. Bijvoorbeeld de Bandō route, rondom Tokyo, als oostelijke tegenhanger.

Een andere eigenaardigheid van Kannon verering is dat mensen haar niet alleen vaak afbeelden, maar ook graag groot. Heel groot zelfs. Van de 50 grootste beelden ter wereld, zijn er 18 van Kannon… waarvan er maar liefst 12 in Japan staan! Deze variëren van 40 tot 100m hoog. De allerhoogste is de Grote Kannon van Sendai, in het noorden. Aangezien dat niet zomaar een beeldje, maar een enorm Boeddhistisch tempel-museum is, is het zeker een bezoekje waard voor wie in de buurt is.

Mantra

Behoefte aan barmhartigheid of wil je een ander wat innerlijke warmte toewensen?
Roep dan de hulp in van Kannon – in welke hoedanigheid dan ook – met de volgende spreuk:

おんあろりきゃそわか
ON ARORIKYA SOWAKA

BRONNEN: [1], [2], [3]

Steven
japangids.info@gmail.com

Steven is een parttime reisleider en leraar Japans met een grote passie voor de taal, geschiedenis en religies. Doet ook graag aan kalligrafie en vertaalt daarvoor o.a. Nederlandse namen naar kanji, via www.japan-gids.info. Hij houdt daarnaast (misschien net iets te) van gamen, pizza en sake.

Geen reactie's

Geef een reactie