15 mrt Kappa: nooit zwemmen zonder komkommer!

Iedereen die ooit sushi heeft gegeten, zal ze vast wel eens gezien hebben: kappa-zushi (ook wel bekend als “komkommerrolletjes”). De meeste Japanse restaurants in Nederland hebben ze op het menu staan. Een oplettende wandelaar zal buiten de grote steden van Japan ook regelmatig afbeeldingen van kappa tegenkomen; zelfs in Asakusa, een beroemde wijk van Tokyo, is er een weg naar ze vernoemd. Wat zijn het dan? En wat heeft dat te maken met die waterige komkommers?

Teenage Mutant Sumo Turtles

Zoals de tengu heersen over de bergtoppen, de tanuki in velden en vossen in bossen, zo zijn kappa (河童, letterlijk; “rivierkind”) de voornaamste bewoners van Japan’s rivieren, vijvers en meren. Deze mysterieuze wezens zijn zogenaamde yōkai!

Qua uiterlijk lijken ze het meest op een mensachtige schildpad; meestal groen (al zijn er ook blauwe en zelfs rode gezien), met vliezen tussen hun vingers en een schild op de rug. In sommige beschrijvingen wat meer kikker, in anderen juist meer aap, maar in alle gevallen behoorlijk link. Ze zijn weliswaar klein van postuur, maar beresterk. Dit bewijzen ze dan ook graag in onderlinge krachtmetingen, bijvoorbeeld door met elkaar of jonge mensen te worstelen.

Van al hun kenmerken is de meest opvallende toch wel de deuk of het ‘schaaltje’ op de top van hun hoofd. Hier blijft altijd wat water in liggen, waardoor ze hun kracht ook kunnen behouden als ze aan land komen. Droogt dit plekje op, dan verslappen of verstijven ze en kan het zelfs de dood tot gevolg hebben.

Op het menu

Men zegt dat één van de favoriete snacks van de kappa komkommer is, omdat het van oudsher gebruikt werd als offergave voor watergodheden (水神; suijin of mizugami). Een komkommer aan een kappa geven zou je dan ook kunnen helpen als je er eentje tegenkomt. Het is maar goed dat de Japanners dit ooit ontdekt hebben, want het andere lievelingseten van deze waterplaaggeest is heel wat onprettiger! Dat zijn namelijk dierlijke en vooral ook menselijke ingewanden, die ze eruit halen via de anus.

Groot vee dat langs de waterkant graast, zoals koeien en paarden, loopt het meeste gevaar. Maar ook zijn vrouwen en kinderen zeker niet veilig. Voor vrouwen betekent een ontmoeting met een kappa vaak ongewenste intimiteiten, van onder kimono’s kijken tot erger. Kinderen dagen ze graag eens uit tot sumo-wedstrijdjes. Wederom niet zonder gevaar. Want wie er van een kappa verliest, kan het vaak niet navertellen. Bij de menselijke verliezer wordt hun shirikodama (尻子玉; vrij vertaald “kleine kontknikker”) – een mythisch iets in je achterste – dan verwijderd, wat fataal is.

Beleefde watergeesten

Aan de ene kant zijn het dus heuse monsters waar je ver bij uit de buurt moet blijven. Tegelijkertijd zijn kappa uiterst trots en eergevoelig. Ga ze dus niet meteen te lijf als je er één tegenkomt, maar maak eerst netjes een buiging. Wanneer de kappa – zoals elke goedgemanierde Japanner – terug buigt, morst ie het eerdergenoemde water uit z’n kopkom en kan je ze makkelijk overmeesteren. Eenmaal verslagen zijn ze vriendelijk en zelfs behulpzaam. Zo helpen ze boeren met het irrigeren van rijstvelden en schijnen ze over veel medische kennis te beschikken. Soms geven kappa mensen vissen, nadat ze door iemand zijn geholpen.

Houd je aan de regels

Toch blijft het oppassen. De tactiek van buigen en worstelen werkt immers alleen op het land. In het water maak je tegen een kappa geen schijn van kans. Vandaar dat er zowel bij mens-gemaakte reservoirs als natuurlijke plassen e.d. tegenwoordig nog steeds waarschuwingsborden staan met (vaak vrij schattige versies van) kappa als teken dat je er niet mag zwemmen.

Zit je nog met vragen? Stel ze gerust hieronder.

Bronnen: 1, 2.

Foster, Michael Dylan (2009). Pandemonium and Parade: Japanese Monsters and the Culture of Yōkai

Ishikawa, Jun’ichirō (1985). The World of Kappa 石川純一郎『河童の世界』

Coverfoto: Kappa Beeld. Foto door Anilsoi11. Via WikiMedia