Kokeshi Dolls: Schitterende houtwerken

Kokeshi (小芥子) zijn schitterende stukjes Japans vakmanschap die al tientallen jaren een plekje hebben binnen de Japanse cultuur. Deze houten poppen hebben een simpel, langwerpig lijf zonder armen en benen, en een groot rond hoofd. Ze werden vroeger met name gebruikt als speelgoed voor jonge kinderen. Maar tegenwoordig zijn het vooral populaire souvenirs en verzamelitems.

Folk Art uit Tohoku

Ze worden beschouwd als één van de meest unieke folk arts van Japan. Met name in de Tohoku-regio, waar deze poppen oorspronkelijk vandaan komen. Hier ontstonden de eerste kokeshi rond de 19de eeuw, aan het einde van de Edo Periode (1600-1868). Ze werden gemaakt door lokale mensen, om extra inkomsten te genereren tijdens de wintermaanden. Zo hielden ze hun handen bezig en brachten ze nog brood op de plank.

De kokeshi werden namelijk vooral verkocht aan bezoekers en toeristen, die de lokale onsen kwamen bezoeken. Met name in de winter periode – wanneer iedereen extra veel behoefte had aan een lekker warm bad – kreeg de regio veel toeristen. Zij kochten maar wat graag een handgemaakte kokeshi als souvenir en aandenken.

Kokeshi als speelgoed

Al snel sloegen de kokeshi aan als speelgoed voor kinderen. Ze waren goedkoper dan de dure en kwetsbare populaire poppen die in de daarop volgende Meiji Periode populair waren. Ook zouden de poppen gelijk brengen voor de oogst, als er veel met ze gespeeld werd. Of zouden de kokeshi helpen tussen het vormen van een band met de geesten (kami) en het kind. Waardoor deze gezond en gelukkig op kan groeien.

Bovenal werden ze echter uitgewisseld als teken van vriendschap en familie. En in sommige vallen ook voor de liefde, met verborgen boodschappen in speciale kokeshi met holle lijfjes.

Verschillende soorten

Met welk doel ze dan ook gekocht werden, de populariteit nam gestaag toe. Door de groeiende vraag ontstond er meer concurrentie en kwamen er meerdere soorten kokeshi op de markt. Vakmannen gingen steeds uitgebreidere designs maken. Meer kleuren, meer vormen, of lokale aangezichten. Gedurende de jaren ontstonden er dan ook zeer kenmerkende variaties, vaak gebonden aan bepaalde regio’s.

Hierdoor ontstonden er talloze kleine en grote variaties. De een of bijvoorbeeld een ronder hoofd, een korter lijf, meer kleur, of een specifiek patroon dat altijd terugkomt. Over het algemeen worden de kokeshi (vooral aan de hand van vorm, grootte en patronen) ingedeeld in 11 verschillende groepen. Deze zijn gebaseerd op de regio waar je deze soorten het meeste terug ziet komen.

Verschillende soorten kokeshi. Via Wafuu Honpo.
Verschillende soorten kokeshi. Via Wafuu Honpo.
  • Yajirō (弥治郎系): uit de buurt van Yajirō (Shiroishi)
  • Tōgatta (遠刈田系): vanuit Tōgatta Onsen
  • Naruko (鳴子系): voor de gebieden rondom Naruko Onsen 
  • Sakunami (作並系) soms ook Yamagata-Sakunami (山形作並系) genoemd: vind je vooral rondom Sendai (incl. Sakunami Onsen), Yamagata, en Yonezawa.
  • Tsuchiyu (土湯系): uit de de gebieden rondom de onsen in Fukushima en Nihonmatsu
  • Zaō (Takayu) (蔵王高湯系): vrij specifiek voor Zaō Onsen in Yamagata
  • Hijiori (肘折系): in de buurt van Hijiori Onsen in Ōkura
  • Nanbu (南部系): rondom Morioka en Hanamaki Onsen 
  • Kijiyama (木地山系): in Kijiyama
  • Tsugaru (津軽系) soms ook Nuruyu (温湯系) genoemd: vind je vooral rondom Nuruyu Onsen (Kuroishi) en Ōwani Onsen (Ōwani)


Handwerk

Uit welke regio ze ook komen, elk van deze kokeshi wordt met zeer veel zorg en aandacht gemaakt. Volledig met de hand! Tegenwoordig hebben ze hierbij wel wat hulp van bepaalde stukken gereedschap, maar het gehele proces verloopt nog altijd met de hand.

Hierbij worden het lijfje en het hoofd eerst apart klaargemaakt, en met behulp van een speciaal soort plug worden ze aan elkaar gekoppeld. En krijgt de kokeshi haar uiteindelijk kleur en patroon toebedeeld. De meest traditionele kleuren zijn rood, zwart en geel. Maar tegenwoordig zie je allerlei variaties de revue passeren.

Kokeshi winkel en makerij in Matsushima. Foto genomen in 2018.
Het eindresultaat van de kokeshi poppen in Morioka.

Spijtig genoeg zijn er steeds minder vakmensen die zich specifiek toespitsen op het maken van kokeshi. Hierdoor dreigt een hoop kennis en historie mogelijk verloren te raken. Daarbij helpt het ook zeker niet dat deze bijzondere poppen tegenwoordig niet meer als speelgoed gezien worden.

Niet meer voor kinderen

Voor de meeste kinderen bieden ze simpelweg niet voldoende vermaak meer, en is de concurrentie van andere soorten speelgoed (zoals spelcomputers) te groot.

Ook tieners hoef je over het algemeen niet te verblijden met een traditionele kokeshi doll. Want onder Japanse jongeren bestaat inmiddels de grap en meme dat ze vooral lijken op “volwassen damesspeelgoed” zoals de Magic Wand. Dit vanwege de grote gelijkenis qua vorm.

Hoop voor de toekomst

Dat betekent echter niet dat kokeshi niet meer geliefd zijn. Met name de varianten die wat meer vorm en detail hebben zijn tegenwoordig populair. Tegenwoordig zie je daarom dat de kokeshi andere vormen van speelgoed en vermaak inspireert. Het meest bekende voorbeeld in Europa zijn de Momoji Dolls. Maar ook de bekende avatars van Nintendo, de Miis, zijn gebaseerd op originele kokeshi ontwerpen.

En ook als souvenir doen ze het nog altijd goed! Met name omdat je per regio afwisselende soorten kokeshi hebt zijn ze een populair souvenir, voor binnenlandse en buitenlandse toeristen. Geen twee kokeshi zijn immers ooit gelijk, en daarmee een uniek aandenken aan bepaalde reis of locatie.

Deze speciale Japanse houtwerken zullen dan ook niet uit het straatbeeld, of collectieve geheugen verdwijnen. Wellicht dat ze in een ander jasje gestoken worden, maar deze bijzondere vorm van Japans vakmanschap heeft nog een prachtige toekomst in het vooruitzicht!


Bronnen: 1, 2, 3, 4, 5.
Coverfoto door TIGER500 via Flickr.

Joyce
desushitimes@gmail.com

Joyce is de oprichtster van The Sushi Times en schrijft inmiddels al bijna 10 jaar over alles dat te maken heeft met Japan. Verder is ze gek op anime, gaming, Pokémon, Animal Crossing en alles dat kawaii is. Daarnaast is ze ook een fanatieke Japanse hobby chef, wat tot uiting komt op ProefJapan.com!

Geen reactie's

Geef een reactie