12 mei Maak kennis met Ukiyo-E: Schitterende Japanse blokdrukkunst
Eén van de bekendste kunsticonen van Japan, De grote golf bij Kanagawa van Hokusai, is een bijzonder kunstwerk. Maar in tegenstelling tot wat je misschien zou denken is dit geen schilderij, en ook niet alléén door Hokusai gemaakt. Het is een prent, een afdruk, tot stand gekomen door blokdrukken, ook wel genaamd ukiyo-e.
Hokusai was een van de vele kunstenaars die prenten door middel van de blokdrukkunst techniek maakte. Wat blokdrukkunst zo moeilijk maakt is het resultaat van verschillende handelingen waarbij een fout snel gemaakt is.
Meerdere ambachten
Het maken van een blokdruk is dan ook een proces waar meer ambachten bij komen kijken. De persoon die we bestempelen als ‘maker’ van de prent is vaak alleen de oorspronkelijke tekenaar van het ontwerp. Hij stuurt daarna een netwerk van ambachtslieden aan om zijn kunstwerk te voltooien. Interessant genoeg om eens dieper in deze Japanse kunstvorm te duiken, want hoe gaat blokdrukken precies in werking?
Hoe wordt Ukiyo-E gemaakt?
Allereerst wordt er een tekening gemaakt op papier, vaak degene aan wie de blokdruk wordt toegeschreven. Meestal gebeurt dit in opdracht van bijvoorbeeld een bedrijf of een overheid. De gemaakte tekening moet ook worden goedgekeurd door de opdrachtgever. Kunstenaars werken meestal voor een uitgever die de zakelijke kant regelt. Denk aan het daadwerkelijk verspreiden van de prints en het verkopen.
De tekening wordt na goedkeuring dan op transparant papier overgezet. Hierbij moet rekening worden gehouden met de richting en hoeken waarmee de houtsnijder werkt. Deze gebruikt daarvoor een hout met een specifieke hardheid voor het snijden, zoals de wilde bergkersenbloesem. Het voorbereiden van het hout zelf is een lang proces wat hangi heet.
Het hout wordt ongeveer twee jaar lang gedroogd voordat het kan worden gesneden tot een plank! Bovendien moeten de blokken van hetzelfde hout zijn (het liefst van dezelfde boom) om te voorkomen dat het hout ongelijkmatig krimpt of uitzet. Daarna wordt het blok uitgesneden in reliëf. Dit moet meerdere keren gebeuren, want elke laag krijgt een eigen blok. Het eerste dat wordt gemaakt is het blok voor de omtreklijnen, het zogeheten sleutelblok. Deze gebruikt alleen zwart als kleur. Vervolgens wordt per kleur een ander blok geproduceerd.
Dan komt het meervoudige kleurproces, door de menselijke printer. Voor het printen moeten de pigmenten, de grondstoffen voor de kleuren, gemaakt worden. Deze worden zowel gemaakt van planten als mineralen. Zodra de kleuren gemaakt zijn, kan het printen beginnen.
Laag op laag
Het houtblok wordt met de afbeelding naar boven neergelegd. Vervolgens wordt er inkt opgedaan, soms met een bindmiddel of een kleurversterker. Eerst komen de lichte kleuren, oplopend tot de donkerste. Het papier wordt voorzichtig en secuur op het ingekleurde blok gelegd, want er moet meer dan één kleur zo worden overgebracht.
Als het papier erop ligt wordt het aangedrukt met een ronde stamper genaamd baren, om te voorkomen dat de ink uitloopt. Ook dit moet met een gelijkmatige druk gedaan worden om te zorgen dat er geen diepteverschillen ontstaan in de kleuren. Door het aandrukken van de inkt wordt het gelijk opgenomen door het papier en kan de printer door met het volgende blok en kleur.
In het geval van De Grote Golf bestaat de uiteindelijke prent uit ongeveer acht lagen. De eerste laag is het sleutelblok: de omtreklijn van de golven. Dan volgt het wit, het grijs van de boten en de lucht, het lichtbruin van de boot, lichtblauw, het iets donkerder blauw, de grauwe lucht, de schaduw van de boot, en het donkerste blauw.
Vervolgens kunnen deze blokken meerdere keren gebruikt worden om de prints te maken. Bij een normale oplage wordt een blokset meestal 200 keer gebruikt. Als er negen kleuren worden gebruikt, betekent dat dat er 1800 keer een afbeelding – goed – moet worden geprint, en een foutje op een laag is zó gemaakt. Populairdere afbeeldingen konden een oplage tot in de duizenden krijgen!
De Grote Golf van Hokusai werd ongeveer 8000 keer geprint… Kan je voorstellen hoeveel uren “Team Hokusai” hieraan heeft gewerkt?
Lang geen kunst
Ironisch genoeg kreeg blokdrukkunst, ondanks de vele producties van hoog niveau en alle diverse thema’s en soorten, pas in de tweede helft van de 20ste eeuw het stempel als kunst. Wellicht dat deze traagheid wat te maken heeft gehad met het imago dat Ukiyo-E had vanwege de kussenplaatjes, maar tegenwoordig heeft men ook daar veel bewondering voor.
Daarnaast zien we de blokdrukkunst ook vandaag de dag nog een belangrijke rol speelt in de kunstwereld met soms wel heel bijzondere hedendaagse vormen. Maar voor we het daar over gaan hebben is het eerst van belang om de diverse soroten Ukiyo-E eens onder de loep te nemen. Lees daarom snel verder in deel 2 “Blokdrukkunst: Van vogels tot erotische plaatjes!”.
Geen reactie's