05 jan Nengō: de Japanse jaartellingen

Voor fans van Japanse geschiedenis zijn er een aantal jaartallen die iedereen zou moeten (her)kennen. Bijvoorbeeld dat Kyoto de keizerlijke hoofdstad werd in 794, de Minamoto clan definitief de Taira familie versloeg in 1185, of de allesbeslissende veldslag bij Sekigahara in 1600. Stuk voor stuk belangrijke momenten, maar er is wel wat vreemds mee: die data zijn gebaseerd op een Christelijke nulmeting. Als je aan Japanners uit die tijd zou vragen welk jaar het is, krijg je heel andere antwoorden. Voor hen was het “Enryaku 13”, “Juei 4” en “Keichō 5”. Dit jaar was bijvoorbeeld niet alleen 2021, maar ook Reiwa 3. Wat betekent dat?

De Grote Verandering

In het jaar “645” van onze jaartelling, werd in Japan het hoofd van de invloedrijke Soga clan vermoord door rivalen. De trotse nieuwe machthebbers wilden daarna natuurlijk graag een en ander opschrijven over hun illustere familiegeschiedenis. Om dat zonder vaste kalender toch in perspectief te kunnen plaatsen, adopteerden ze het gebruik van jaarperioden: nengō. Naar Chinees voorbeeld. Daar hadden ze geen algemeen ‘Jaar 0’ dat voor altijd moest gelden.

In plaats daarvan zijn er steeds een aantal jaar die bij elkaar horen en een eigen naam krijgen van twee (heel eventjes vier) kanji. Zo’n naam is meestal iets symbolisch, geschreven met voorspoedige tekens. Dingen zoals “Eeuwige Deugd” of “Hemelse Goedheid”. Toen keizer Kōtoku en de Nakatomi clan hiermee begonnen, voerden ze ook een hoop andere wetten en hervormingen in. De eerste jaarperiode van de Japanse geschiedenis heet daarom Taika（大化）, wat Grote Verandering betekent.

Lang Leve de Keizer

Aanvankelijk was het zo dat bij elke belangrijke of (on)fortuinlijke gebeurtenis men een nieuwe start maakte met de geschiedschrijving. Ergens goud, zilver of koper gevonden? Dan is het nu jaar 1 van Goeie Tijden. Grenzen van het rijk verlegd? Begin een ander tijdperk. Epidemie voorbij? Reset! Er waren geen regels voor hoe kort of lang zo’n periode kan zijn. Het afgelopen anderhalf millennium bestaat daardoor uit ongeveer 232 tot 249 nengō in totaal… met als kortste 3 maanden en langste 64 jaar.

Waarom dat verschil in aantal? Tja, een vrij logisch moment om opnieuw te beginnen met tellen is bij het aantreden van een nieuwe keizer. De ene keizer bleef langer in functie dan de andere. Zo werden er regelmatig wat keizers met geweld van hun troon verdrongen, liet hun gezondheid het afweten, of stierven ze simpelweg door ouderdom. Hierdoor wisselde het echter enorm hoe lang één nengō in stand bleef.

Dubbele Jaartelling

En om het nog makkelijker te maken was er op een gegeven moment zelfs een dubbele jaartelling! Begin 14^e eeuw was er onenigheid over wie er op de troon mocht (of moest) zitten. Het hele keizerlijk hof splitste zich toen in tweeën, waarbij ieder een eigen jaartelling had met andere nengō. Niet bepaald handig, maar dat hielden ze toch zestig jaar vol. Pas na de troonsbestijging van keizer Meiji – in 1868 – is het vastgelegd dat er maar één nengō is voor de hele ambtstermijn van een keizer.

Eeuw nummer 121

Dankzij bovenstaande regel bestaat de afgelopen honderd jaar (gelukkig) uit slechts drie ‘tijdperken’:

• 大正、Taishō (1912-1926)’s jaren van de “Grote Juistheid” vormen een soort bufferzone tussen de cultuur van samurai en soldaten. De nengō ervoor kenmerkte zich door snelle industrializatie en verwestering, terwijl Japan zich in de periode erna ontwikkelde tot (koloniale) wereldmacht. Tijdens Taishō taimu [tijd] werd er veel veranderd aan de binnenlandse politiek, internationale betrekkingen, en sociaal maatschappelijke vraagstukken zoals stemrecht. Ze waren destijds mede-oprichters van de Volkenbond.
  

• 昭和、Shōwa (1926-1989) is de langste regeringsperiode van één keizer in de Japanse geschiedenis. “Stralende Harmonie” is zodoende een tijd die heel duidelijk uit twee delen bestaat; vóór en na de Oorlog. Het eerste deel staat bekend om het ultranationalisme en de verovering van grote stukken van Azië. Het tweede deel om de supersnelle economische groei en technologische ontwikkeling.
  

• 平成、Heisei (1989-2019) begon met het einde van de zogenaamde zeepbel van de Japanse vastgoedmarkt, met een lange financiële crisis als gevolg. Geen beste start voor de “Vrede Wording”. Tien jaar geleden werd het land ook nog getroffen door de zwaarste aardbeving en tsunami die het ooit gezien heeft. Aan de andere kant was dit de periode waarin Japan een enorme wereldwijde culturele impact maakte, vooral dankzij anime en de game industrie.

Je nieuwe geboortedatum

Tegenwoordig wordt deze jaartelling nog steeds samen met (of in plaats van) de “onze” gebruikt. Ook op officiële documenten. Dan is het dus de bedoeling dat je bij geboortejaar niet een getal tussen de 1920~2020 invult, maar tussen de 1~64. Nu kan het knap lastig zijn om te weten en onthouden wat jouw geboortedatum is volgens de Japanse jaartelling. Gelukkig is er een handige berekening voor.

Ben je geboren in, of na 1989 (Heisei), dan haal je ‘1988’ af van je geboortejaar om de Japanse datum te vinden. Ben je van vóór 1989 (Shōwa), dan trek je ‘1925’ af van dat jaar. Let wel: het eerste jaar van een periode heet in het Japans altijd gannen oftewel “basisjaar”（元年）- niet gewoon “1”. Het eerstvolgende kalenderjaar, na december, is dan jaar 2.

BRONNEN: [1], [2], [3]
Coverfoto via Persbureau Jiji (時事通信社)