23 okt Noh & Kyougen (Nogaku): Japans Dans Theater – Deel I
Noh. Bij dat woord zal er waarschijnlijk niet meteen een lampje bij je gaan branden. Toch kan je elke Japanner die ook maar iets van de geschiedenis van het land weet erover vragen, het bestaat namelijk al honderden jaren en is al eeuwenlang een geliefde vorm van entertainment.
Wat is noh?
Noh of Nogaku, is één van de oudste vormen van theater in Japan en stamt uit de 14e eeuw. Het ontstaan van deze theatervorm komt voort uit een samenvoeging van de expressiekunst sarugaku uit het oude China en de traditionele Japanse dansvorm dengaku. Hierdoor ontstond een nieuwe vorm van theater die je wellicht nog het meeste kunt vergelijken met de moderne musical maar dan met een wat zwaardere ondertoon. Hoe je het ook noemen wilt, dans, muziek, en een aangrijpend verhaal staan centraal bij Noh!
Noh is een muzikale vertelling van een verhaal (vaak met een wat zwaardere ondertoon) waarbij dans, muziek en een “verteller” het belangrijkste zijn. Bijzonder is, is dat het hele stuk eigenlijk maar om één persoon draait. Deze persoon, eigenlijk altijd een man, draagt een masker en zorgt zowat in zijn eentje voor het verhaal.
Flinke zit
Een volledige uitvoering van Noh duurt lang, heel lang. In vroegere tijden, de Edo-periode, kon slechts één enkele voorstelling een hele dag duren! Tegenwoordig worden Noh voorstellingen (gelukkig) opgedeeld in stukken, die ook los van zichzelf prima zijn te bekijken.
De setting waarin het stuk van een voorstelling wordt uitgebeeld is, tsja, nogal karig. Geen spetterende props of extra figuranten, geen wisselende decorstukken of enorme aantallen koorknaapjes. De uitvoering van Noh vind altijd in dezelfde soort setting plaats; op een verhoogd houten podium van een bepaalde maat waarvan de achtermuur beschildert is met Japanse Den.
De Butai, zoals het podium wordt genoemd, stond in het verleden voornamelijk buiten. Tegenwoordig worden uitvoering voornamelijk binnen gehouden, dus ziet het eruit alsof iemand zijn tuinhuisje middenin een theaterzaal heeft laten bouwen.
Een van de weinige props die wel vaak verschijnt zijn waaiers. Chukei (waaiers) worden veel gebruikt om meer expressie aan de lichaamstaal van de shite te geven of als een representatie voor objecten. Het is de hoofdrolspeler, een handjevol mede-acteurs, en een aantal muzikanten op de achtergrond die er voor moeten zorgen dat het verhaal zo duidelijk en mooi mogelijk wordt uitgebeeld en verteld.
Weinig acteurs
De meeste uitvoeringen van Noh kennen dan ook weinig acteurs en de acteurs die er zijn, zijn vrijwel altijd mannen. Pas sinds het einde van de tweede wereld oorlog werden vrouwen wat meer geaccepteerd als Noh spelers, maar nog altijd zie je in verhouding weinig vrouwelijke Noh acteurs.
Er is maar één hoofdrolspeler, de shite genaamd. Hij wordt ondersteund door de waki, zeg maar de sidekick van de shite. De kyougen is ook een ondersteunende speler, alhoewel hij vaak niet meer doet dan het verhaal vertellen.
Intermissies met komedie
Om de soms wat zware ondertoon van Noh te verlichten vind er na een bepaalde tijd een pauze plaats. Tijdens deze pauze is er een uitvoering in de vorm van humoristisch theater.
Tijdens de pauzes van Noh neemt de kyougen wel een actieve rol aan, in die tijd is hij namelijk de hoofdrolspeler van deze humoristische opvoeringen. Hier vertellen we meer over in het volgende deel.
Ondanks dat de shite de hoofdrolspeler is, is hij niet degene die het verhaal verteld. Ook al zou je toch denken dat de hoofdrolspeler het verhaal zelf had willen vertellen. De meeste shite dragen echter gedurende de hele voorstelling vaak meerder maskers, hierdoor wordt het spreken hem een stuk lastiger gemaakt.
Omote
De maskers, omote genaamd, vormen een belangrijk onderdeel voor deze vorm van theater. Zo kan de shite, ook gebaseerd op wat de kyougen op dat moment verteld, steeds in een andere rol stappen zonder daar 10 andere acteurs voor hoeven in te huren. Niet alle rollen vragen echter om een omote. Ze worden dan ook voornamelijk gedragen als het moeilijk is voor de shite om het personage te uitten. Bijvoorbeeld, als hij een spiritueel figuur (kami) of een oude dame moet spelen.
Aan het maken van deze maskers wordt uitermate veel zorg besteed, ze moeten namelijk goed kunnen overbrengen wat de shite probeert uit te beelden. En om ervoor te zorgen dat de shite niet voor elke emotie (vrolijk, bedroeft) een ander masker hoeft op te zetten, worden de gezichtsuitdrukkingen zo op een omote gekerfd dat het een andere emotie laat zien als hij zijn hoofd op een bepaalde manier draait of kantelt.
De shite draagt niet altijd een omote gedurende de hele voorstelling. Wanneer hij het masker echter niet draagt moet hij er voor zorgen zelf geen enkele expressies uit te dragen in het gezicht. Dit zorgt ervoor dat hij toch een soort van masker-dragend uiterlijk heeft. Een perfecte pokerface dus.
Naast een collectie omote om te moeten dragen, draagt de shite ook vijf (!) lagen kleding zodat de toeschouwers er zeker van kunnen zijn dat die flinke persoon, met het emotieloze houten gezicht, die vrijwel in zijn eentje op het podium staat ook écht de hoofdrolspeler is.
De rest van de crew
Tijdens Noh speelt ook de muziek een belangrijke rol om het verhaal en de emoties goed over te brengen.De muzikanten en zangers mogen dan wel op de achtergrond blijven, hun invloed op een Noh voorstelling is ontzettend groot. Dit wordt gedaan door de hayashi, zij zorgen voor de muziek en bestaan altijd uit 4 personen; een fluitist en 3 drummers, en de jiutai, het koortje, zorgen voor (ondersteunende) zang tijdens de uitvoering.
Een andere ondersteunde rol is weggelegd voor de kouken. De kouken hebben zelf geen rol binnen de voorstelling, maar je zult ze regelmatig voorbij zien komen hollen tijdens de uitvoering zelf. De kouken zijn de podium-knaapjes voor Noh.
Zij zorgen ervoor dat de juiste props op tijd op het podium liggen, halen een vastzittende pruik uit het 5-delige kostuum van de shite, fluisteren de vergeten tekst in zijn oor en zorgen ervoor dat hij niet per abuis op zijn sokken van het podium afvalt (dat laatste is maar heel zeldzaam hoor, maar wel leuk als voorbeeld).
Noh voorstelling bijwonen?
Tegenwoordig kun je nog altijd naar Noh voorstellingen, al zijn ze vaak wel erg moeilijk te volgen voor mensen die geen Japans spreken. Maar ook al versta je de teksten zelf niet, het bijwonen van een voorstelling kan toch een hele bijzondere ervaring zijn!
Een aantal goede plekken om een Noh voorstelling te bekijken zijn o.a. het Nationale Noh Theater in Tokyo, het Otsuki Noh Theater in Osaka, en het Nagoya Noh Theater. Ook een aantal van de grotere tempels en shrines voeren zo nu en dan Noh voorstellingen op, al zijn deze vaak erg druk bezocht en is het dan ook moeilijk aan kaarten komen.
Geen reactie's