30 nov Origami: Papier vouwen op z’n Japans!

Ken je hem nog? Zo’n papieren bekje waar je je vingers in kan doen om iemands toekomst te voorspellen? Kruislings open en dicht laten happen, en voorlezen wat er onder het flapje van het gekozen nummer staat. Misschien niet de meest uitdagende vorm van papiertovenarij, maar wel degelijk onder de noemer origami te scharen.

Origami is namelijk de Japanse kunst van het papiervouwen. En dat gaat van super simpel, naar ontzettend ingewikkeld. Want ook het simpele bootje van papier valt gewoon onder origami. Onbewust ben je misschien al jaren een Japanse papierkunstenaar!

Toepassingen van origami

Origami is echter veel meer dan alleen maar een leuk tijdverdrijf of creatieve hobby. In de wiskundige wereld is origami een veelbesproken onderwerp, voor tal van toepassingen. Daarnaast zijn de principes van origami terug te vinden in talloze technische ontwerpen en designs. Een aantal van de meest bekende voorbeelden is in het gebruik van airbags (in auto’s), en de ontwikkeling van stents voor hartpatiënten.

Ook op tal van andere manieren is deze Japanse kunstvorm terug te vinden in het dagelijks leven. Menig papieren dierenkop siert de hippe babykamer en een eenheidsworst aan blokvormige vazen hebben hun weg naar de gemiddelde vensterbank gevonden.

Maar het absolute toppunt van nieuwerwetse origami? De videogame Paper Mario: The Origami King voor de Nintendo Switch. In deze speelse game draait alles om papier en wordt origami op talloze manieren nieuw leven ingeblazen.

Eeuwenoude traditie

Maar van oorsprong had origami een hele andere rol. Origami is het Japanse woord voor papiervouwen, samengesmolten uit de woorden “ori” (vouwen) en “gami” (papier). In tegenstelling tot wat er in ons collectief geheugen staat geprent, komt de eer van origami echter toe aan buurland China. De geschiedenis van dit precieze vouwwerk slingert ons namelijk terug naar het China rond de eerste em tweede eeuw, naar een tijd waarin men het eerste velletje papier van de zeef schepte.

Ontstaan in een dynastie waarin de behoefte ontkiemde gedachten vast te leggen, vond papier vooral gretig aftrek in tempels en kloosters. Naast het vereeuwigen van geschriften, bezigden Boeddhistische monniken zich ook met het maken van rituele vouwsels. Deze werden vervolgens op speciale feestdagen opgehangen in de tempel of neergelegd bij een altaar. Voor geluk, als nederig offer, of ter bescherming tegen slechtgezinde geesten.

Origami vereist nauwkeurigheid en geduld. Een project waarmee de kloosterlingen zichzelf bewust op de proef stelden, daar irritatie niet de overhand mocht krijgen en het doel nimmer uit het oog verloren. Niet voor niets vertelt origami ook vandaag de dag nog het verhaal van een leven, compleet in balans. Het volmaakte eindproduct van precisie, herhaling en eenheid.

De kunst van het papiervouwen werd uiteindelijk – samen met het Boeddhisme – vanuit China meegenomen naar Japan en daar verder ontwikkelt tot de creatieve kunstvorm zoals we die vandaag de dag kennen.

Origami in Japan

Het zou echter nog ruime tijd duren voordat origami in een grotere rol zou gaan spelen. Pas in 1680 zijn de eerste, officiële vermeldingen te vinden van papieren figuurtjes die doen denken aan origami. In dit geval wordt een papier vlinder omschreven in een gedicht van Ihara Saikaku. Deze papieren vlinder was onderdeel van een ceremonie voor een Shinto huwelijk. Het duurde echter nog jaren voordat het een vorm van vermaak en hobby begon te worden.

Pas toen Japan haar grenzen weer opende aan het einde van de 19de eeuw kreeg origami een echte boost. Het openen van de grenzen bracht de Japanse origami wereld namelijk in aanraking met Duitse technieken voor het vouwen van papier. Hierbij kwamen ook zaken kijken zoals snijden en knippen, en het gebruiken van andere vormen of markeringen.

Begin 20ste eeuw waren het Kosho Uchiyama en Akira Yoshizawa die origami echt naar een geheel nieuw niveau zouden brengen. Zij begonnen met het vastleggen van technieken en creaties, en legden vast hoe men ze kon namaken. Ook ontwikkelden ze nieuwe technieken. Zo is Akira Yoshizawa de bedenker van de zogenaamde “wet-folding” (nat gevouwen) techniek. En in de jaren ’80 van de vorige eeuw kreeg het wederom een push dankzij de populariteit van origami onder wiskundigen, Mede hierdoor ontstond er een nieuwe golf aan complexe modellen en technieken.

Verschillende technieken

Uit de eerste simplistische soorten zijn er inmiddels een eindeloos aantal varianten voortgevloeid. En zijn meer dan 80 officieel erkende vormen van origami uit de vingers te toveren! Hierbij zijn er verschillende soorten papier en technieken te gebruiken, elk voorbehouden aan een geheel eigen eindresultaat. Naast de meest gangbare vorm van origami zijn er nog een aantal unieke varianten ontstaan.

Perfectionistische papierplooiers deinzen bijvoorbeeld niet terug voor de complexe constructie van modulaire origami. Anders dan bij de meest bekende vouwmethode, bestaat deze variant uit losse modules. Al deze individuele “vouwsteentjes” zien apart van elkaar het licht en worden uiteindelijk in elkaar geschoven tot een groter papierproject. De Spanjaard Lluis Valldeneu i Bigas doet er een schepje bovenop en is nog altijd onverslagen in het vouwen van modulaire origami. Zo onverslagen zelfs, dat een poezensnuit van maar liefst 10,375 units hem een plekje in de Guinness World Records heeft weten te bemachtigen.

Maar er kan juist ook alleen maar met zeer strakke en simpele lijnen gewerkt worden, zoals bij de pureland techniek. En mag je bij kirigami origami juist ook rustig knippen om het juiste resultaat te behalen. En zoekt tessellations helemaal de grenzen op door meer in patronen, dan in vormen te denken. Kortom, je kunt je creativiteit volop laten gaan!

Zelf aan de slag

Lijkt het je leuk om zelf aan de slag te gaan? Dat is een stuk makkelijker dan je denkt! Het enige wat je nodig hebt is zijn een paar vierkante vellen papier, en wat geduld. En oké, een aantal youtube video’s of instructieboeken. Gelukkig is er van beide geen enkel te kort want origami is al jaren een populaire hobby, ook ver buiten Japan. Je kunt dan ook gemakkelijk alle benodigdheden hier in Nederland kopen, of bekijken.

Geen idee hoe je met starten? Begin dan eens met onderstaande startervriendelijke projecten:

Bronnen: 1, 2, 3.