18 apr Seppuku en Harakiri: Een bloederig einde
Seppuku en harakiri kennen een lange geschiedenis in Japan. Het zijn termen voor (eervolle) zelfdoding. De twee termen worden vaak door elkaar gebruikt, en ze lijken wel op elkaar maar toch is er een verschil tussen beiden. Zo was Seppuku uitsluitend voor de samoerai en hooggeplaatste klasse. Harakiri was voor de gewone mensen en werd uitgevoerd zonder kaishakunin. Wat dit is kom ik later op terug.
Tegenwoordig wordt er eigenlijk altijd het woord seppuku gebruikt, harakiri wordt gezien als een onbeschoft woord en kun je beter niet gebruiken wanneer je het over dit onderwerp hebt.
Deel van de Bushi-Code
Zelfdoding werd vroeger in Japan anders beschouwd dan tegenwoordig. Daar zag men het als een eervolle manier om te sterven. Bijvoorbeeld om uit handen van de vijand te blijven. Of als boetedoening voor falen of grote schaamte. Het was zelfs een vast onderdeel van de Bushi-code. Een strikte verzameling gedragsregels voor alle mensen die onderdeel waren van de samoeria-klasse. Met name de samoerai zelf en hun families.
Wanneer de Bushi-code overtreden werd kon er dan ook een verplichte seppuku worden opgelegd, afhankelijk van hoe zwaar de overtreding was. Dit was de enige manier om de eer van jezelf en je familie te redden. Je kon het opgelegd krijgen, of je kon er zelf voor kiezen. Iiets wat men meer respectvol vond.
Wat is seppuku precies?
Niet alleen het breken van de code was een reden voor seppuku. Als de vijand je verslagen had, wilde je natuurlijk niet in hun handen vallen. Deze vorm ging er anders aan toe dan de traditionele seppuku en gebeurde midden op het slagveld, vaak zonder verdere hulp. Zeker ten tijde van oorlog kon het voorkomen dat soms tientallen mensen tegelijkertijd seppuku pleegden. Andere reden voor seppuku konden zijn:
- Kanshi: het uiten dat de samoerai het niet eens was over een beslissing die zijn meester had gemaakt.
- Funshi: Uit protest of ontevredenheid.
- Junshi (of Oibara): Als hun meester (op het slagveld) doodging, ging de eer van de samoerai zo ver dat ze hem volgden.
- Sokutsushi: Het niet in handen willen vallen van de vijand.
- Muna-bara: Wanneer een samoerai uiting wilde geven aan de haat tegenover een vijand die onbenaderbaar voor hem was.
En tenzij deze op het slagveld werd uitgevoerd, gingen ze vrij nauwkeurig met de procedure om.
Op het moment dat de samoerai weet dat hij seppuku gaat uitvoeren, gaan er nog enkele dingen aan vooraf. Ten eerste besluit men wie de kaishakunin zal worden. Dit is de man die tijdens de ceremonie de genadeslag geeft wanneer de pijn ondragelijk wordt.
De daadwerkelijke seppuku
Het opensnijden van de maag doet echt verschrikkelijk veel pijn en het kon lang duren voor de dood kwam. Dat niet alleen bij een volwaardige seppuku moest een samoerai eigenlijk nog een tweede snee maken, omhoog, richting het hart. En je mag hier geen kik bij geven. Schreeuwen, huilen, of niet in staat zijn de snede te maken zijn allen oneervolle tekenen van zwakte en zouden de eervolle kans om seppuku te plegen teniet doen.
Gelukkig hebben samoerai een groot deel van hun leven getraind om dit (en andere pijnen) kalm te ondergaan. Te sterven voor je eer, in uniform is het mooiste wat men kon overkomen. Als je dan toch kalmte verliest, of men de pijn niet meer aankan zorgt de kaishakunin ervoor dat het werk gedaan wordt. De betreffende samoerai ziet het niet aankomen, want de beste man staat achter hem. Met een snelle beweging maakt hij er door middel van onthoofding een einde aan.
Dit alles vond plaats in een speciaal gekozen ruimte. Hoe groter de ruimte, des te belangrijker de persoon. Vervolgens werd de man (het waren eigenlijk altijd mannen) in kwestie gekleed in een witte kimono. Vaak waren andere samoerai aanwezig en werd er gezamenlijk sake gedronken en teruggekeken op het leven. Ook is het rustig en sereen.
Tenslotte werd er een sterfgedicht voorbereid. Dit heet een Jisei (辞世). Het waren letterlijk en figuurlijk de laatste worden van de samoerai en waren een laatste troost en boodschap voor de nabestaanden. Deze jisei waren vaak kort, slechts zo’n 3 tot 5 regels en maakten vaak veel indruk. Eén de oudste en meest beroemde is die van Prince Otsu. Hij werd gedwongen seppuku te plegen nadat hij vals beschuldigd werd van opstand.
Momozutau
Iware no ike ni
Naku kamo wo
Kyo nomi mite ya
komukakuri nan.
Vandaag, wanneer ik mijn laatste blik werp op de wilde eenden,
Huilend boven de vijver van Iware,
Moet ik verdwijnen in de wolken.*
Na nog enkele ceremoniële taken was het tijd voor de daadwerkelijke Seppuku. Alle aanwezigen gaan in positie zitten, en de samoerai en zijn kaishakunin nemen in het midden van de ruimte plaats. Waarop vervolgens de daadwerkelijk daad in gang werd gezet.
Ontsnappen aan Seppuku
Er bestond echter een manier om aan deze gruwelijke dood te kunnen ontsnappen. Al was dit voor vele samoerai ondenkbaar. Om onder de seppuku uit te komen kon je al je geboorterechten, je naam, familie, en vrienden opgeven en een zogenaamde ronin worden. Dit had echter grote gevolgen en niet alleen voor jezelf.
Zo moet je gehele familie de last van jouw “laffe” besluit dragen. Ook werd je de rest van je leven sociaal enorm benadeelt en met de nek aangekeken. Niet alleen was je oneervol geweest je had het ook niet kunnen opbrengen om seppuku te plegen om je eer te herstellen. Het kwam dan ook maar zeer zelden voor dat samoerai om die reden ronin werden.
Eén van de meest bekende verhalen hiervan is tevens ook een Hollywood film geworden: 47 Ronin. Deze is gebaseerd op de geschiedenis rondom een echte groep ronin. Toen de Daimyo (krijgsheer) Asano Takumi no kami Naganori stierf pleegden zijn samoerai (zoals gebruikelijk was) géén seppuku.
In plaats daarvan besloten ze wraak te nemen en zijn eer te herstellen door het landhuis van Kira (de vijand van Daimyo Asano) aan te vallen en de desbetreffende man te onthoofden met een dolk. Hun missie voltooid en hun meester gewroken veroordeelde de Shogun hen niet als criminelen maar stond hen toe op een eervolle manier seppuku te plegen.
Seppuku voor vrouwen: Jigai
We hebben het hierboven vooral over de mannen gehad maar ook voor vrouwen was er een vorm van seppuku: Jigai. Deze variant was vooral voor de vrouwen van samoerai. Wanneer een huis viel of ze gevaar liepen in handen te vallen van de vijand konden ze voor jigai kiezen.
Dit ging er wat minder gruwelijk en sneller aan toe dan bij de mannen, en bood vaak een beter alternatief dan het lot dat hen te wachten stond in handen van de vijand.
Voor een jigai ging de vrouw op haar knieën zitten en bond haar benen vast. Hierdoor kwam ze niet met haar benen gespreid ten val wanneer de dood intrede. Vervolgens maakte men een snee in de slagaders van de nek, en was het met enkel minuten voorbij.
Ook hier was het niet ongewoon dat dit soms in grote getale tegelijkertijd gebeurden. Het meest bekende verhaal gaat over de vrouwen van Saigo Tanomo familie. Na de Aizu oorlog in 1869 pleegden alle 22 vrouwen tegelijk jigai om zo niet in de handen te vallen van de nieuwe regering.
Toen de vijand binnen kwam waren bijna alle vrouwen al overleden. Slechts één van hen lag er op sterven na dood bij, haar zelfdoding was mislukt. Ze smeekte de vijandelijke samoerai om haar uit haar lijden te verlossen. De samoerai kon het niet over zijn hart krijgen om haar niet te helpen en voldeed aan haar wens, zodat zij haar eer kon behouden.
Het einde van seppuku
De samoerai-klasse is inmiddels al tientallen jaren verdwenen en vele gebruiken met hen, zo ook seppuku. Vanaf het “einde” van de samoerai in 1896 zijn er nog maar een paar gevallen van bekend, met name zo rond, en kort na, het einde van de tweede wereld oorlog.
Sindsdien is de enige erkende seppuku nog voltooid door de beroemde schrijver Mishima Yukio. Hij pleegde in 1970 seppuku, toen hij met zijn privé-leger het hoofdkantoor van de Japanse zelfverdedigingstroepen in Tokio bezette maar faalde om zijn eisen ingewilligd te zien.
*Grove vertaling.
Geen reactie's