26 jan Slangen in Japanse volksverhalen

Vrijwel alle culturen op Aarde associëren bepaalde dieren met bepaalde karaktereigenschappen. Bekende stereotypen zijn de dappere leeuw, de wijze uil, de sluwe vos etc. Ook de slang is een veel geziene figuur in volksverhalen; één die meestal allerlei negatieve aspecten voorstelt. Japan is daarop geen uitzondering. Het hebben van een “slangengezicht” of de “blik van een slang” is bepaald geen compliment. Maar het zijn wel opvallend vaak vrouwen die iets gemeen hebben met slangen. Hoe zit dat?

Karma is a … snake?

In tegenstelling tot fabeltjes waarin de slang als het ware een “invaller” is voor specifieke menselijke trekjes, vind je in Japan veel verhalen waar de situatie een stuk letterlijker bedoeld is. In gevallen met Boeddhistische thema’s is reïncarnatie als slang bijvoorbeeld een straf voor hebzucht en afgunst.

Neem de konjaku monogatarishū (今昔物語集); een collectie moralistische verhaaltjes uit de twaalfde eeuw, die nog steeds herdrukt wordt. Daarin treffen we een mooie vrouw die na een nachtje met Keizer Shōmu doorgebracht te hebben een grote som geld ontvangt. Destijds kon je dat nog niet subtiel onder een valse naam overmaken naar een andere rekening, dus kreeg ze een dikke zak munten mee naar huis.

Ze raakt zo geobsedeerd door deze rijkdom dat ze er na haar dood mee begraven wenst te worden. Vervolgens wordt ze herboren in het lichaam van een (naar verluidt erg ongelukkige) slang die de pot met geld bewaakte. Enkel het laten lezen van de Lotus Sūtra bood verlossing. Deze ‘karmische straf’ overkomt echter zowel vrouwen als mannen.

Eeuwige achtervolging

Het vasthouden aan verlangens in het algemeen, maar passie en haat in het bijzonder, was een gegronde reden voor reïncarnatie als slangen. Ook hiervan vinden we in verhalenbundels van de 13^e tot de 18^e eeuw veel voorbeelden waarbij een vrouw centraal staat. Zoals meisjes die sterven door een gebroken hart of onbeantwoorde liefde en in slangenvorm terugkeren – om daarna het object van hun passie te doden. Hetzelfde overkomt vrouwen die door hun diepgewortelde haat voor een man herboren worden als slang.

Een grensgeval is de concubine van een rijkaard uit de taihei hyaku monogatari (大平百物語). Na het overlijden van haar geliefde valt ze bedroefd neer op diens graf, waar ze ter plekke verandert in een grote slang en zelf overlijdt. Dit verhaal wordt gebruikt om de kracht aan te tonen van een sūtra die beide zielen redt door hun ‘sensualiteit op te heffen’.

Jammer genoeg is zelf Boeddhist zijn niet altijd een garantie om aan slangen te ontkomen. Zo was er eens een priester die zijn vriendin wegstuurde omdat mensen – door haar aanwezigheid – kwaad spraken over hem. Zij kon echter niet zonder de man en wanneer hij van een brug springt in een poging aan haar te ontkomen, springt zij achter hem aan. In de rivier verandert zij in een enorme slang die zich om de priester wikkelt en hem doodt.

Vrouwen die slangen worden

Soms hoeft een vrouw niet eens te wachten tot na de dood voor zij zich als slang kan uiten. In gevallen waarin de gevoelens bijzonder sterk zijn, kunnen deze zichzelf manifesteren als fysieke slangen. Vaak gaat het dan om jaloezie. Vooral vrouwen geboren in het Jaar of Uur van de Slang schijnen deze eigenschap te hebben – als je in dergelijke dingen gelooft.

Zo waren er eens een getrouwde vrouw en een concubine die ruziën om een man. De man in kwestie ziet op een avond de schaduwen van de vrouwen tegen de shōji (een schuifdeur van papier en latjes) waarbij het haar van de vrouwen bestaat uit krioelende slangen. De man vlucht in angst en wordt Boeddhistisch priester, om zo celibaat te blijven. Er zijn verschillende versies van de afloop van dit verhaal, maar wat ze allemaal gemeen hebben, is de conclusie dat de slangen de belichaming zijn van de haat die de vrouwen voor elkaar voelen.

Toch is het niet altijd zo negatief. Zie bijvoorbeeld het volgende verhaal uit de kii zōdanshū (奇異雑談集). Aan de voet van de heilige berg Kōya woonde een vrouw wiens man op de top werkte als smid. Ze waren maar weinig samen, want vrouwen mochten dit gebied niet betreden. Op een dag vond de smid een slang in zijn werkplaats die hij tevergeefs probeerde weg te jagen, tot hij er een heet ijzer naar gooide.

Toen hij de volgende dag bij zijn vrouw kwam lag zij op bed. Ze vertelde over een droom waarin ze hem op de berg had bezocht. Haar hoofd voelde alsof het in brand stond en wat bleek; ze had zowaar een brandwond op haar voorhoofd. Daarop begreep de man dat de ziel van zijn slapende vrouw in de vorm van een slang (de belichaming van aardse verlangens) naar de top was gekomen.

Slangen die mannen worden

In gevallen waar de slang -niet de mens- de oorspronkelijke vorm is van het wezen, is vaak het omgekeerde waar. Er is een overvloed aan volksverhalen waarin slangen een een mannelijke gedaante aannemen om seks te kunnen hebben met vrouwen. De genpei seisui ki (源平盛衰記) beschrijft een meisje die in het geheim een “nachtelijke relatie” heeft met een man.

Maar… het meisje wist eigenlijk niet wie hij overdag is. Haar ouders raadden haar aan een naald in zijn kraag te steken met een lange draad eraan. Toen zij de volgende ochtend de draad volgden kwamen zij uit bij de ingang van een grot. Een menselijke stem vertelde hen dat hij de minnaar van hun dochter was, maar dat zijn nek was doorboord door een naald en hij binnenkort zou sterven. Op het verzoek zich te tonen kwam het hoofd van een reusachtige slang naar buiten. Daarna trok die zich terug in de duisternis en overleed.

Dit verhaal is echter uitzonderlijk vergeleken met andere ontmoetingen tussen vrouwen en slangen. Veel daarvan zijn namelijk hitoyozuma (一夜妻 , letterlijk: “één nacht echtgenote”) verhalen, waarbij de vrouw de nacht niet overleeft. Zo verging het ook Yorozu no Ko uit de nihon ryōiki (日本霊異記); een mooie maagd die al meerdere mannen had afgewezen voor ze uiteindelijk het hof wordt gemaakt. Tijdens de huwelijksnacht horen haar ouders haar meerdere malen roepen dat het pijn doet, maar denken dat het slechts seksuele onervarenheid is en besteden er geen aandacht aan. Wanneer ze de volgende ochtend gaan kijken blijkt ze opgegeten te zijn door haar echtgenoot. Alleen haar hoofd en één vinger zijn overgebleven…

BRONNEN: [1], [2], [3]