21 jul Tokusatsu: Special Effects uit Japan
Als je opgegroeid bent in de jaren ’80 of ’90 zal je ze ongetwijfeld voorbij hebben zien komen: de Power Rangers! Deze helden en hun unieke outfits trokken telkens ten strijde om gevaarlijke monsters te verslaan. Maar wist je dat de Power Rangers een afgeleide is van de Japanse serie ‘Super Sentai’? Deze iconische serie is één van de meest bekende voorbeelden van het ’tokusatsu’ genre uit Japan.
Wat is tokusatsu?
Tokusatsu (特撮) betekent zoiets als “special effects films”. Het is een term voor live-action films en series waarbij er hevig gebruik wordt gemaakt van praktische special effects. Dus echte kostuums, pakken, constructies, explosies en meer. Vaak gecombineerd met flink wat vechten tussen superhelden (kaijin 怪人) en monsterlijke schurken (kaiju 怪獣). In het geval van Super Sentai betekent dit bijvoorbeeld dat alle monsters zijn opgebouwd uit echte materialen en er vaak echte mensen in de pakken zaten om deze te laten bewegen. Vuurwerk, kleine bommetjes, en vuur worden daadwerkelijk afgestoken en gebruikt om alle effecten extra drama mee te geven.
Het geheel is een hele kenmerkende vorm van entertainment. Er zijn echter maar weinig tokusatsu series en films die buiten Japan grote successen hebben geboekt. Grootste uitzonderingen zijn dus Super Sentai (in de vorm van de Power Rangers) en Godzilla, het welbekende monster! Maar zelfs SpiderMan wordt in Japan gezien als een vorm van tokusatsu. In Japan zijn er echter tal van klassiekers die ook vandaag de dag nog populair zijn. Denk bijvoorbeeld aan Kamen Rider, UltraMan, of Metal Hero.
Hoe is tokusatsu ontstaan?
Tokusatsu heeft een lange geschiedenis met tal van invloeden van buiten Japan, maar ook roots in traditioneel Japans theater. Met name in kabuki en bunraku. Hier werden enkele van de vroegste vormen van special effects gebruikt om de toneelervaring nog intenser te maken. Denk hierbij aan kleine effectjes met vuurwerk, of extra maskers en pakken voor de acteurs. Dit waren echter toneelvoorstellingen en maakten op een andere manier gebruik van special effects dan we normaal gesproken associëren met tokusatsu. Ook de overdreven lichaamsbewegingen, gezichtsuitdrukkingen, en handgebaren zijn overgenomen vanuit traditioneel theater.
Met de komst van cinema en film kwamen er steeds meer invloeden van buitenaf die zich vermengden met de Japanse cultuur en media. Vanaf daar kreeg de ontwikkeling van het genre steeds meer vorm. In 1926 verscheen de horror film “A Page of Madness”, waarbij er gebruik werd gemaakt van maskers, en bescheiden vormen van horror special effects. Volgens velen één van de eerste films die kan worden aangemerkt als tokusatsu. Het was echter Godzilla die in 1954 het genre écht tot stand liet komen.
Godzilla
Geïnspireerd door de Hollywood film King Kong, gingen special effects artist Eiji Tsuburaya en filmdirecteur Ishiro Honda aan de slag om een Japanse versie van deze populaire kaskraker te maken. Te samen ontwikkelden ze een groot Godzilla pak waarin de acteur kon plaatsnemen om het monster te spelen. De start van de zogenaamde suitmation special effects, waarbij een mens in pak door een miniatuur set liep om in beeld te brengen hoe het monster een stad vernielde.
Het was een groter succes dan de twee ooit hadden kunnen hopen. Niet alleen was Godzilla het startpunt voor suitmation, maar ook voor de populariteit van het kaiju (monster) genre in zijn algemeenheid. Het werd uiteindelijk één van de meest impactvolle media creaties uit de Japanse geschiedenis en ook vandaag de dag is Godzilla hét toonbeeld voor Japanse science fiction en fantasy. Telkens weer komen er nieuwe varianten en verfilmingen of anime adapties van uit.
In de jaren ’70 was het echter de komst van de serie Kamen Rider (gebaseerd op de gelijknamige manga) die het genre naar een heel nieuw niveau zou tillen. Er is geen kind in Japan dat niet is opgegroeid met Kamen Rider of één van de series die het geïnspireerd heeft. Het is nog altijd één van de meest invloedrijke en meest succesvolle franchises uit Japan. Er zijn inmiddels honderden episodes van verschenen, en ook vandaag de dag komen er nieuwe seizoenen uit. Dat niet alleen, er zijn films, theaterproducties, games, en een intense hoeveelheid merchandise van verschenen.
Marketing tool
Deze merchandise was overigens een stuk belangrijker dan je zou denken. Sets, kostuums, en props worden regelmatig volledig vernield voor het perfecte plaatje. Er wordt immers echt vuur en vuurwerk gebruikt. Dus een set die afbrand op beeld, is ook daadwerkelijk afgebrand. De productiekosten lopen bij dit soort producties dan ook regelmatig de spuigaten uit. In zodanig grote mate dat advertenties, of tv-succes lang niet altijd voldoende is om het geheel rendabel te maken.
Dit is waar speelgoed en verzamelaarsmarkten om de hoek komen kijken. Deze shows en films worden op een hoop vlakken puur ingezet als marketing tools om speelgoed te kunnen verkopen. Maak een goede show waarbij mensen een emotionele band krijgen met de personages, en promoot vervolgens spullen met deze populaire personages. Het resultaat? Fans (jong en oud) die hun uiterste best doen om de nieuwste merchandise in handen te krijgen.
Hoe dit precies in zijn werk ging is goed in beeld gebracht in de Power Rangers episode van de Netflix serie “The Toys that Made us”, een fantastische serie. Hier zie je bijvoorbeeld duidelijk dat de series soms werden aangepast om een bepaald soort speelgoed onder de aandacht te kunnen brengen. Of was het juist de serie die voor een enorme vraag rondom een nieuwe figure zorgde.
Ook vandaag de dag is de rol van tokusatsu op de speelgoedmarkt nog ongekend groot. Speelgoedwinkels liggen nog altijd vol met specifieke merchandise en verzamelbare items. Dit gaat echter niet altijd zonder problemen, want de populariteit van het genre is langzaam aan het krimpen.
De toekomst van tokusatsu
Waar er vroeger geen andere opties waren voor special effects dan daadwerkelijk alles in het echt te maken, wordt nu het gros gedaan met CGI en andere digitale middelen. Vaak leveren deze fantastische resultaten op die gewoon niet meer van echt zijn te onderscheiden. Zet hier traditionele tokusatsu tegenover, en het is (voor de jongere generaties) soms lastig om te zien wat de aantrekkingskracht is.
De praktische speciale effects zijn voor “moderne begrippen” haast knullig of kinderachtig te noemen. Meer een soort ironische vorm van special effects dan een serieus genre. En toch is er nog altijd een enorme fanbase voor dit type media en entertainment. Want juist dit ongepolijste en dit rauwe is wat liefhebbers van het genre vaak zo aanspreekt. Natuurlijk zit er een stuk nostalgie aan vast voor een hoop van de oudere fans. Maar ook vandaag de dag komen er nog nieuwe, jonge fans bij. Creator Highsea op YouTube legt zijn liefde voor het genre op een mooie manier uit.
Maar zelfs met dit soort toegewijde fans en liefhebbers is het afwachten of tokusatsu een bloeiende toekomst tegemoet gaat. De krimpende populariteit, de enorme groei van digitale special effects, en de hoge productiekosten van traditionele tokusatsu terwijl de speelgoedmarkt krimpt, zorgen voor een hoop uitdagingen. Of het genre nog een plek blijft houden in de toekomst – voorbij de nostalgie van huidige kijkers – is dan ook maar de vraag.
Maar wat de toekomst van het genre uiteindelijk ook zal zijn, de stempel die tokusatsu heeft gedrukt op niet alleen media in Japan, maar over de hele wereld is ongekend groot. Van series zoals de Power Rangers en Teenage Mutant Ninja Turtles, tot Jurassic Park, Pacific Rim en Ant-man. Tal van series en films zijn geïnspireerd door de creaties uit Japan
Geen reactie's