28 feb Wagasa: De evolutie van de Japanse paraplu
In Nederland zijn we niet onbekend met flink wat regenbuien. Gelukkig hebben we hier tegenwoordig vele goede jassen en paraplu’s tegen. Ook in Japan weten ze daar wel raak mee! Van de iconische paraplu’s en parasols waar geisha onder lopen in films, of de romantische regenseizoen uit je anime waarbij een personage een paraplu met de love-interest deelt.
Hoedjes van… Stro
De wagasa is de meest iconische soort paraplu en telt een lange geschiedenis. Hiervoor moeten we als eerste kijken naar een bijzonder soort hoedjes, gevlochten van stro. Dit waren de voorlopers van de wagasa. De overkoepelde naam voor deze hoofddeksels was “Kasa (笠)”. Zij werden eeuwenlang gedragen in Japan, door alle lagen van de bevolking. Vier populaire Kasa van die tijd waren: de Jingasa, de Sugegasa, de Amigasa en de Tengai (met dank aan Wafuku voor de afbeeldingen).
De vorm van de Jingasa heeft veel weg van een pannendeksel en werd gebruikt door krijgers en om te reizen. Het reizen zelf, gebeurde nog te voet of misschien in een kar met trekdier- of mens, als je rijk was. De mensen die die kar moesten trekken, waren van een lagere klasse. Deze en ook veel boeren, droegen een Sugegasa. De Sugegasa heeft een trechtervorm en is soms te zien in anime- of Japanse films met een traditioneel aspect.
De Amigasa is een rond hoofddeksel dat word gevouwen en om het hoofd worden gebonden. Om het plat uit te leggen; het lijkt alsof je een taco omgebonden hebt, waarbij je hoofd de vulling is. Dit bijzondere hoofddeksel wordt hedendaags nog steeds gebruikt bij traditionele dansen, zoals de Obon bij het Awa dansfestival.
De Tengai werd gebruikt door monniken om zich af te schermen tegen de buitenwereld en zo beter te kunnen mediteren. De Tengai ziet er letterlijk uit als een omgekeerde mand die helemaal over het hoofd ging. De Komusou waren monniken die meditatieve muziekstukken per bamboefluit uitvoerden. Zij droegen de Tengai om incognito door Japanse regio’s te kunnen reizen.
Tegen de zon
Maar hoe gaan we nou van hoeden naar de wagasa? De bronnen lijken nogal te verschillen, maar vanaf ongeveer de 8e eeuw AD begon de Kasa het uiterlijk van een paraplu te krijgen. Deze wagasa werden geïntroduceerd via het vaste land van China.
De eerste wagasa werden gedragen op het hoofd, alleen door de keizerlijke familie of zeer rijke lieden en bevatte een soort cape. Ze waren niet gemaakt om je te weren van de regen maar om de kwade geesten en onheil buiten je omgeving te houden.
Daarnaast moest de cape het zonlicht tegenhouden zodat de huid van de adel niet verkleurde. Een zo wit mogelijke huid was namelijk een teken dat je van een hogere klasse kwam. Alleen arbeiders en arme boeren liepen zongebruind rond.
Gelakt papier
Al snel zag men de mogelijkheid om de wagasa ook te gebruiken voor regen. Hoewel deze in eerste instantie werd gemaakt van bamboestroken en met behulp van dierenhuid, veren of zijde werd bekleed, is het dekkingsmateriaal later vervangen door washi papier. Washi papier is gemaakt van bepaalde boomvezels of struiken en is steviger dan papier van houtpulp.
Het washi papier werd gestript en met lijm van tapioca (inderdaad van hetzelfde spul als de parels die in je bubble tea zitten) op het frame geplakt. De wagasa wordt gelakt, geolied en tot wel 15 dagen blootgesteld aan zonlicht om te kunnen drogen. Hierna was de paraplu klaar om je te beschermen tegen regenval. Overigens konden ze ook beschilderd worden naar wens van de klant/opdrachtgever, al kwamen hier natuurlijk wel extra kosten bij kijken.
Een magisch object
Het uiterlijk van de wagasa in Japan bleef zich verder ontwikkelen, met beter uitgedachte technieken en meerdere vormen. Rond het einde van de 14e eeuw vinden we voor het eerst historische beschrijvingen en afbeeldingen van paraplu’s zoals wij die qua uiterlijk tegenwoordig kennen.
De paraplu’s waren toen echter nog niet in te klappen, deze techniek werd ongeveer een eeuw later pas uitgevonden. Deze Japanse uitvinding kreeg de uitdrukking ‘karakasa’ toegewezen, wat kan worden vertaald als “magische paraplu”. “Kara” komt van het woord “karakuri” wat mechanisme betekend. Mechanische objecten werden in die tijd door onbegrip als iets magisch gezien. Vanaf de 16e eeuw werd de wagasa ook bruikbaar voor het “normale” volk, waardoor de populariteit en zo ook de productieomzet hoger werd.
Afhankelijk van het type, telt de hedendaags wagasa een frame met tussen de 40 a 70 bamboe- baleinen (oya hone). De scharnieren die deze inklapbaar maakt heten sho-hone en kunnen gedecoreerd worden met draad genaamd kagari. Karagi wordt ook gebruikt voor het maken van Japanse temari ballen. De temoto rokuro is het verschuifbare gedeelte om de paraplu mee te kunnen openen en sluiten.
Om de paraplu open- of gesloten te houden, maak je gebruik van de hajiki. Op de stok van de paraplu zijn soms 2 hajiki te vinden zodat deze kan worden afgesteld in een stand die beter resistent is tegen wind. De baleinen zijn traditiegetrouw niet veranderd, en bestaan vanwege het gebruik van de bamboestroken nog steeds uit één recht stuk.
Dit maakt de wagasa niet ideaal om te gebruiken bij heftige windstoten, puur voor kleine buitjes en bij weinig wind. Geen stormparaplu dus.
Show-modellen
Hoewel de productie van de wagasa door de eeuwen heen sterk is afgenomen, worden een aantal soorten nog steeds geproduceerd. De bangasa is een type dat erg populair was onder het gewone volk. Vanwege het robuustere uiterlijk wordt deze paraplu vaak gebruikt door mannen.
Tegenwoordig siert dit type veel traditioneel ogende, Japanse restaurants. De janomegasa is een elegantere versie. Dit type is vaak mooi geverfd of geschilderd en bevat het kagari draad aan de binnenkant. Door het slankere en oogstrelende uiterlijk, wordt deze paraplu vaker gebruikt door vrouwen en als decoratie in huizen.
Door de natuurlijke materialen maakt het, dat de wagasa op een andere manier gebruikt moet worden dan een westerse paraplu. Afhankelijk van welk type je hebt, hou je de wagasa rechtop vast. Vaak is er een zukami-hoesje bijgeleverd om je paraplu aan vast te houden. Voor het drogen klap je rustig de paraplu helemaal open, in een goed geventileerde en beschutte ruimte. Vanwege al het handwerk wat er komt kijken bij het maken van een Japanse paraplu, lopen de prijzen uiteen van 100 tot 1000 euro.
De plu van nu
Niet direct een paraplu voor dagelijks gebruik dus! Gelukkig hebben we in het Japan van nu echter ook goedkopere en beter beschikbare paraplu’s beschikbaar. Vooral de doorzichtige paraplu’s vullen het straatbeeld al snel op een regenachtige dag.
Deze doorzichtige paraplu’s werden een poosje actief gepromoot. Dit omdat men voorheen voornamelijk zwarte paraplu’s zag, vooral voor zakelijk gebruik. Door al het zwart in het grauwe weer, zorgde dit ook voor aan grauwe stemming onder de mensen op straat. Daarnaast kon je ook niet zien wie er onder de paraplu zat, of kan je als paraplu drager ook niet zo goed om je heen kijken. De afscherming kon ongelukken veroorzaken bij bijvoorbeeld oversteken. Een doorzichtige paraplu gaf daarom de voorkeur.
Vandaag de dag zie je vooral een gezellig mix van paraplu’s, zowel doorzichtig als gekleurd, of met leuke patronen. Hele donkere paraplu’s zijn daarbij nog wel vaak in de minderheid.
Het is overigens niet ongebruikelijk als je je paraplu bij de deur van een winkel achterlaat, deze bij terugkomst misschien verdwenen is. Veel Japanners lenen een (lees: pakken de verkeerde) paraplu van een ander, juist omdat ze aan die plastic 200 yen plu’s geen waarde hechten. Wil je dat jouw plu niet gestolen word? Bij de meeste winkels vind je hoesjes waar je de paraplu in kan stoppen en niet de hele winkel door drupt. En in sommige gevallen zelfs kleine “sloten” waar je je paraplu in kunt steken tot je weer klaar bent met winkelen.
Wagasa spotten
De beeldschone wagasa zie je maar weinig in het straatbeeld voorbij komen. Alleen een enkele keer tijdens festivals of andere bijzondere dagen. En dan vaak in combinatie met traditionele kleding zoals een kimono of yukata. Ook de nog overgebleven echte geisha zie je vaak met een wagasa over straat gaan.
Neem dan ook vooral een momentje om ze even te bewonderen als je ze wél tegenkomt, of het nou op straat is of in een mooi interieur. Dit stukje geschiedenis en vakmanschap verdient het!
Geen reactie's