26 mei Wat is Haiku: Kleine verhalen met grootse betekenis
Dat Japanners de kleinste materie tot kunst weten te verheffen is geen geheim. Tekst blijft hierbij niet buiten schot, en laat zich nog altijd in vele sierlijke tekens verwoorden. Wellicht de bekendste vorm van Japanse tekstkunst is de haiku; een eenvoudig gedichtje van drie regels, die samen een vertelling vormen.
In tegenstelling tot een gedicht is er bij een haiku geen sprake van rijm. Het dichtritme wordt in dit geval volledig bepaald door het aantal lettergrepen. Met onderstaande ode aan Japan als voorbeeld, leiden we je in dit artikel door de woordenballade die haiku heet.
Eindeloos Japan
door een wolk van kersenbloesem
loop ik in een droom
Van tanka naar haiku
De eerste haiku-schrijvers maakten naam in de 17e eeuw. Maar pas aan het eind van de 19e eeuw werd door de Japanse dichter, Masaoka Shiki, de haiku als op zichzelf staande dichtvorm benoemd.
De haiku komt voort uit de overeenkomstige tanka. Net als de haiku is een tanka gestoeld op een vaste cadans van lettergrepen. De bakermat van de tanka ligt in de Japanse cultuur van de vijfde eeuw, waarbij menig dichter de ander met woorden probeerde af te troeven. Via wedijver en taalslag heeft deze dichtkunst zich uiteindelijk tot de bestaande vorm ontwikkeld.
Het meest befaamde woordenwijsje ontsproot uit de gedachtenpan van Matsuo Basho (1644 – 1694) en vertaalt zich als volgt:
Oh, oude vijver,
een kikker springt van de kant
geluid van water
Kort, maar krachtig
De klassieke haiku is een compacte dichtvorm met weinig spelregels. De kracht van woorden zit hem dan ook niet in de hoeveelheid, maar in de keus. Als vuistregel geldt dat de eerste regel vijf lettergrepen bevat, de tweede regel zeven en de derde regel weer vijf. Zo ontstaat er een klein verhaaltje, waarin de geslepen schrijver vaak ook nog een kleine plottwist weet te verwerken.
In eerdergenoemde haiku mijmert de dichter bijvoorbeeld over een weerzien met Japan. Wanneer hij uiteindelijk ontwaakt, blijkt zijn dagdroom slechts een illusie te zijn. Bij het bedenken van een haiku is een wending echter niet essentieel, zo lang de lezer maar wordt verrast door een vluchtige knipoog vol emotie.
Natuur en omgeving als onderwerp
In het land met de meest beschreven zonsopkomst, is Moeder Natuur een dankbare muze. De meest bezongen onderwerpen gaan dan ook over momentopnames, veelal gelinkt en geïnspireerd door zen. Een ogenblikervaring waarbij de schrijver in drie regels de schoonheid of juist het treurspel van de natuur probeert te vangen.
Traditioneel geschreven bevat een haiku een verwijzing naar één van de Japanse seizoenen. Naast de viereenheid van lente, zomer, herfst en winter, wordt ook Nieuwjaar als een volledig seizoen geteld. Tegenwoordig staat de haiku onder een losser stramien en laten dichters zich ook door triviale, alledaagse verwondering kietelen. Zo zal het niet de eerste keer zijn dat er in dichtvorm wordt uiteengezet over blinde ergernis bij het stoplicht, of een mobiel die een duik in de wc-pot heeft genomen!
Zelf een haiku schrijven
Zin om zelf de wereld in drie zinnetjes te bejubelen? Verscheidene tekstfanaten hebben zich over het compileren van een haiku gebogen en deze als handleiding online geplaatst. De leukste leidraad bij het schrijven van een haiku komt van Robin Kerkhof van Schrijven Online, die tipt om het gedichtje zo snel mogelijk uit je pen te schudden. Zintuigelijke ervaring is tenslotte vaak de vlam die het vat in de fik zet, dus schrijf vooral vanuit impuls. Want de mooiste verhalen ontstaan immers wanneer verwondering onverwachts je pad kruist.
Geen reactie's