Wat is Shodo; Japanse Kalligrafie?

Shodo 書道, soms ook shuji 習字 genoemd, is één van de oudste, traditionele kunstvormen van Japan. Het is de kunst van de Japanse Kalligrafie en kan vertaald worden naar zoiets als “het pad van het schrijven”.

Het tovert kanji, het Japanse schrift gebaseerd op Chinese leestekens, om tot ware kunstwerken. Hierbij draait het er om de kanji zo mooi mogelijk op papier te zetten.

Elke kanji bestaat uit meerdere “strokes” die in de juiste volgorde, en juiste wijze moeten worden neergezet. Hierbij let je op de lengte en breedte van je strokes, de manier waarop ze uitlopen, met elkaar verbinden, en in elkaar overvloeien.

Shodo gereedschap

Traditioneel gezien wordt hierbij gewerkt met een speciale kwast (筆, fude), een inktstaaf (墨, sumi), een inktsteen (硯, suzuri), en natuurlijk kalligrafie papier (和紙, washi). Het gebruik en leren omgaan met deze middelen wordt ook wel “de studie van de vier schatten” (文房四宝, bunbō shihō) genoemd.

Tegenwoordig worden er overigens nog maar weinig echte sumi gebruikt, maar is de inkt vaak al kant-en-klaar gereed in kleine flesjes. Daarnaast heb je ook nog enkele andere hulpmiddelen zoals een soort presse-papier (een 文鎮, bunchin), een speciale doek voor onder het papier (下敷き, shitajiki), en voor gevorderde artiesten een speciale stempel/zegel (印, in) om het uiteindelijke werk mee te markeren.

Easy to learn, hard to master

De basis van shodo is prima te begrijpen en onder de knie te krijgen. Maar er écht goed in worden, dat is hele andere koek. Het is een studie die jaren kan duren en ook het vinden van een eigen stijl is een belangrijke en moeilijke opgave.

Er zijn dan ook verschillende instituten en leerscholen die je kunnen onderwijzen en trainen. Afhankelijk van hoe jouw vaardigheden zich ontwikkelen kun je hiermee ook bepaalde shodo ranken bereiken.

Als beginner val je onder de zogenaamde “Kyuu (級)” levels. Deze gaan van 10 t/m 1. Als je deze hebt doorlopen kun je beginnen aan je “Dan (段)” levels. Dit is al voor gevorderde shodo artiesten. Vanaf “Godan (五段)” mag je jezelf een ware shodo meester, een “Kyoju (教授)”, noemen.

KanjiRomajiRank
ShinNog geen rank
十級JukkyuuNiveau 10
九級KyuukyuuNiveau 9
八級HachikyuuNiveau 8
七級NanakyuuNiveau 7
六級RokkyuuNiveau 6
五級GokyuuNiveau 5
四級YonkyuuNiveau 4
三級SankyuuNiveau 3
二級NikyuuNiveau 2
一級IkkyuuNiveau 1
準初段Jun-shodanpre-beginning
初段Shodanbeginning
準二段Jun-nidanpre-2nd
二段Nidan2nd
準三段Jun-sandanpre-3rd
三段Sandan3rd
準四段Jun-yodanpre-4th
四段Yodan4th
準五段Jun-godanpre-5th
五段Godan5th
六段Rokudan6th
七段Nanadan7th
八段Hachidan8ste Dan Rank

Over het algemeen wordt de 8ste Dan als het allerhoogst haalbare gezien, al gaan sommige verenigingen iets verder.

Eiji-happo

Een van de belangrijkste onderdelen van het onder de knie krijgen van shodo is het beheersen van de Eiji-Happo, de “Eight Principles of Yong”. Deze worden geoefend door o.a. Japanse kanji voor eeuwigheid 永 (ei) zoveel mogelijk te oefenen. Deze kanji bevat namelijk elk van de 8 principes, ofwel basiselementen en strokes van shodo.

Kun je deze strokes meester maken, dan ben je op weg naar het pad van een ware shodo meester.


Shodo en Zen

Shodo is echter meer dan alleen een kunstvorm. Het is sinds het ontstaan nauw verbonden met Zen-praktijken. Zen is een specifieke stroming binnen het boeddhisme, die sterk gefocust is op meditatie en meditatieve trainingen en praktijken. Japanse Kalligrafie is één van de vormen van meditatie die hierin gebruikt worden.

Er zitten namelijk enkele opvallende gelijkenissen tussen meditatie en het uitoefenen van shodo, zoals hier uitgebreid te lezen is. Zo is het belangrijk dat je je hart in je werk legt. Japanse Kalligrafie zonder hart of passie, is niets dan verspilde inkt op papier.

Je moet op je ademhaling letten om de juiste focus te behalen, maar ook om je lichaam de kracht en positie te geven om de juiste bewegingen te kunnen maken.

Daarbij moeten je gedachten de meditatieve staat van “mushin” bereiken. Het beste te omschrijven als “in de zone komen”. De staat waarin je eigenlijk niet meer bewust nadenkt maar alleen maar bezig bent met datgene dat direct voor je ligt, zonder stil te staan bij je eigen gedachten.

En tenslotte zijn het de tegenslagen die de weg naar meesterschap met zich meebrengt die je wijze lessen geven. Je moet door je frustraties of twijfel heen gaan en deze opzij kunnen zetten om goed te worden in deze kunstvorm. Volhouden, verbeteren, en ego negeren.

Je hart, ademhaling, gedachten, en het erkennen en overkomen van tegenslagen in het leven zijn centrale principes binnen zen-meditatie en zijn enkele van de meest belangrijke aanknopingspunten voor de relatie tussen shodo en zen.

Meer over de speciale connectie kun je hier lezen.

Shodo voor de lol

Natuurlijk hoef je niet direct een zen-meester te worden om aan de slag te kunnen gaan met Japanse Kalligrafie. Er is niets mis mee om het gewoon als creatieve hobby te zien! Je zult echter al snel zien dat je, ook al ben je niet bewust met zen bezig, je er wel de vruchten van kunt plukken als je bezig bent met deze kunstvorm.

Shodo an sich is in Japan op veel scholen een keuzevak, een creatieve hobby voor “erbij”. Sommige mensen kiezen het vanuit passen, andere gewoon als leuk opvulvak. Het hoeft echt niet altijd zo zwaar of moeilijk te zijn. Het kan ook gewoon voor de lol zijn.

Shodo Competities

Sterker nog, shodo wordt soms haast verheven tot een sport! Inclusief wedstrijden waarbij er soms meterslange kunstwerken worden gemaakt. Sommige competities zijn traditioneel en kalm, en andere worden in de vorm van “speed competities” gemaakt met knallende muziek en stroboscopen!

Ook het teamverband speelt hierbij een grote rol. Waarbij verschillende shodo clubs tezamen met elkaar de strijd aan gaan voor de beste eindresultaten.

Je kunt dan ook letterlijk alle kanten op met shodo. Of het nou vanuit een zen gedachte is, groepsactiviteit, of omdat je gewoon op zoek bent naar een creatieve hobby.

Shodo leren

Lijkt het je dan ook leuk om met Shodo aan de slag te gaan? Dat kan gewoon vanuit huis! Zo zijn er diverse instructeurs die je hiermee kunnen begeleiden en helpen. Zo hebben wij al eens Japanse Kalligrafie lessen gevolgd bij Naoko-san van Trip Driver in Oegstgeest. Zij is een Hachidan en dus meer dan bekwaam! Je kunt de lessen zowel bij haar op locatie, als online volgen.

Maar er zijn nog talloze andere opties. Zo heeft ’t Japanse Winkeltje zo nu en dan workshops, en zijn er speciale bijeenkomsten voor fans van shodo. Een korte google search en je hebt het zo gevonden! Kom je er toch niet helemaal uit? Stuur ons dan een berichtje.

Joyce
desushitimes@gmail.com

Joyce is de oprichtster van The Sushi Times en schrijft inmiddels al bijna 10 jaar over alles dat te maken heeft met Japan. Verder is ze gek op anime, gaming, Pokémon, Animal Crossing en alles dat kawaii is. Daarnaast is ze ook een fanatieke Japanse hobby chef, wat tot uiting komt op ProefJapan.com!

1 Reactie
  • Rudy Leenaert
    Geplaatst op 05:10h, 27 januari Beantwoorden

    Ben op weg.

Geef een reactie