02 jul Werken in Japan is doorgaan tot je erbij neervalt (of doet alsof)

Er zijn genoeg dingen aan de Japanse cultuur die niet alleen maar mooi en leuk zijn, maar soms ook controversieel, vreemd, of ronduit spijtig zijn. Een onderwerp dat daar goed bij past is de Japanse werkcultuur. Velen van jullie hebben vast wel eens verhalen gehoord over de enorme werkdruk, lange werkdagen, en andere horrorverhalen over werken in Japan.

Werkweken van meer dan 120 uur komen maar al te vaak voor, overuren worden zelden uitbetaald en vakantie opnemen haalt je de afgunst van je collega’s op de hals. Ook de verhalen van mensen die zich letterlijk dood hebben gewerkt zullen je vast wel eens te oren zijn gekomen. Maar wat is er hier nou waar van?

Veel werken

Hoewel het lang niet altijd kommer en kwel is, is één ding zeker: werken in Japan is niet altijd even makkelijk. En de werkweken zijn erg intensief. Zo is het meer regel dan uitzondering dat men zes dagen per week werkt, en dan zo’n 10 uur per dag maakt.

Waarvaan in de meeste gevallen slechts acht worden uitbetaald. Alle overuren die je maakt worden vrijwel geheel “weggewerkt” in de boeken en zie je zelf niks van terug. Een enkel bedrijf geeft een kleine vergoeding maar dit is over het algemeen een uitzondering.

Traditie vs. Productie

De lange werktijden hebben vaak niet eens zozeer te maken met de echte hoeveelheid werk. Maar met allerlei sociale gewoonten en tradities. Zo is het niet gebruikelijk om naar huis te gaan als iemand met een hogere rang dan jij nog doorwerkt. Van iemand met een hoge rang wordt verwacht dat deze hard en lang werkt, en dit zorgt er dus voor dat iedereen erg lang moet blijven.

Dit betekent niet altijd dat men ook productief is, of dat er veel gedaan wordt. In tegendeel zelfs. Er is simpelweg niet altijd voldoende werk om al die mensen al die uren bezig te houden. Hierdoor gaan mensen simpele taken ontzettend uitrekken. Waardoor er weer meer werk ontstaat en de dingen zich uiteindelijk vanzelf wel opstapelen.

Het is echter een fijne balans want uiteraard moet je zo nu en dan wel dingen aanleveren, en laten zien dat je met hart en ziel bezig bent voor het bedrijf. Doen alsof je hard werkt terwijl je weinig opschiet is dan ook een speciale skill die je moet aanleren op de Japanse werkvloer.

Slapen op je werk

Sterker nog, sommige mensen zijn extreem goed in het doen alsof ze ontzettend hard werken. Zo hard zelfs dat ze achter hun bureau in slaap vallen. Ofwel inemuri, dat “slapen terwijl aanwezig” betekent. Het is eigenlijk een vorm van zittend een dutje doen maar wel zo alert zijn dat je kunt reageren als mensen iets aan je vragen.

Er zitten echter wel behoorlijk strenge regels aan! Zo mag je alleen rechtop zittend slapen. Je hoofd neerleggen of ergens op laten rusten is niet de bedoeling. En alleen medewerkers op een hele lage, of hoge rang mogen zich bezig houden met inemuri. Alle anderen hebben pech.

Soms noodzaak

Deze dutjes zijn er niet alleen als sociaal iets of status symbool, ze zijn vrijwel noodzakelijk. Een gemiddelde werknemer moet zo’n 60-90 minuten met de metro reizen om van zijn/haar woning in de buitenwijk op de plek van bestemming te komen.

Werkdagen beginnen vaak al rond 8 uur en eindigen tussen een uur of 8~10 in de avond. Dat betekent dat je vaak al om 6.30 in de metro zit en op z’n vroegst om 21.30 weer thuis bent. En dat is er vanuit gaande dat je geen zware overuren moet maken.

Lange dagen

Slaaptekort is dan ook een veelvoorkomend probleem dat op vele manieren opgelost wordt. Onder andere dus via de inemuri. Ook worden er ontzettend veel energiedrankjes verkocht, als geconcentreerde “shots”. En zijn de lange werk- en reistijden de reden dat men capsule hotels bedacht heeft. Eigenlijk een grote verzameling en opeenstapeling van bedstedes waar werkende mensen gedurende de werkweek kunnen overnachten om zo de reistijden te omzeilen.

En mocht je eens op tijd klaar zijn, dan kun je vaak nog niet naar huis omdat je nog verplichte avonden uit hebt met je afdeling: zogenaamde nomikai. Tijdens zo’n nomikai (飲み会 after work drinking party) worden gevoelens en gedachten veel makkelijker uit gewisseld en mag het masker van beleefdheid afgezet worden.

Het is niet alleen om contact te leggen met je collega’s, maar als je aangeschoten, of zelfs dronken bent, zeg je meer en ben je eerlijker over bepaalde dingen. Veel mensen durven niet te zeggen wat zij over bepaalde dingen of mensen denken, uit angst voor gevolgen of dat het “simply not done” is (lees hier meer over nomikai). 

Het is dan ook een integraal onderdeel van je werkleven en bepaalt hoe goed je in “de groep ligt”, een enorm belangrijk aspect binnen het Japanse bedrijfsleven.

Dood door overwerk

Zo begint het waarschijnlijk steeds minder vreemd te klinken dat men zich in Japan letterlijk dood kan werken. Nu is dit niet aan de orde van de dag maar toch gebeurd het in zo’n hoge mate dat er zelfs een speciaal woord voor is: 過労死 karoshi, ofwel “dood door overwerk“.

De hoge werkdruk en lange uren zorgen er maar al te vaak voor dat, vooral mannen, vaak (relatief) jong overlijden door hartfalen, beroertes, of in sommige gevallen door zelfmoord wanneer de druk te groot wordt. Wanneer een werkend iemand ogenschijnlijk plotseling (in pak) sterft spreekt men dan ook vaak van karoshi.

Deze term ontstond in de jaren zestig na het plotselinge overlijden van een jonge, fitte, 21-jarige man. Doodsoorzaak? Beroerte door radicaal overbelasten van het lichaam. De uren die hij maakte op de expeditieafdeling van een grote Japanse krant waren zo extreem en lichamelijk vermoeiend dat deze jongen het niet meer aankon.

Sindsdien is het aantal gevallen bij mensen die ditzelfde overkomt alleen maar toegenomen en ondanks pogingen van nabestaanden om nieuwe slachtoffers te voorkomen, blijven de bedrijven doen alsof het niet aan hen ligt en vegen ze de kwestie onder het tapijt. Deze excessen zijn mede de reden dat werken in Japan zo’n slechte reputatie heeft gekregen.

Vergane glorie

Maar waarom gaan de mensen zo ver voor hun werkgever? En waarom doet niemand iets aan de extreem hoge druk? Vroeger werden bedrijven gezien als een soort familie, je ging er werken en je bleef er je hele leven bij. In ruil daarvoor had je stabiliteit en zekerheid en hoefde je je nooit meer druk te maken over je inkomen.

Deze tijden zijn allang vervlogen en tegenwoordig is ruim 30% van alle Japanners een uitzendkracht. Dat betekent dat een groot deel van hen maar weinig wordt beschermd door de wet- en regelgevingen waar een vaste medewerker wel van kan profiteren.

Hierdoor hebben ze niet alleen minder voordelen zoals verzekeringen maar verdienen ze ook minder, worden overuren teniet gedaan, en mag men veel makkelijker ontslagen worden.

Niets aan te doen?

Zeker het laatste punt is voor veel Japanners een reden om alles maar te pikken. Een baan vinden valt nog lang niet altijd mee. En wanneer ontslag met een vingerknip geregeld is gaat men dan ook maar gewoon akkoord met de barre werkomstandigheden. Dit komt ook deels door de algehele mentaliteit van een veel Japanners die is samen te vatten in één woord: Shoganai, wat je kunt vertalen naar “je kunt er niks aan doen”.

Het wordt gebruikt voor van alles en nog wat, maar het komt er vooral op neer dat je je soms gewoon moet neerleggen bij dingen omdat ze nou eenmaal zou zijn. Gecombineerd met het feit dat je geen conflicten wilt veroorzaken en je niet buiten de groep wilt plaatsen zijn er dan ook maar weinig mensen die actief proberen hier iets aan te veranderen.

Niet klagen

Daarbij wordt klagen, zeker als uitzendkracht, vaak meteen afgestraft. Dat niet alleen, soms worden alle uitzendkrachten binnen een afdeling gestraft wanneer één van hun iets zegt.

Dit overkwam ook de 51-jarige Makoto Nagae. Hij was het niet eens met de gang van zaken en deed zijn zegje. Dit zorgde er niet alleen voor dat hij zelf werd ontslagen maar ook zijn uitzendkracht-collega’s. Nagae liet het er echter niet bij zitten, schoof shogunai het raam uit en ging de strijd met zijn oude werkgever Panasonic aan. Jammer genoeg zonder al teveel resultaat (meer over zijn verhaal lees je hier).

Hij is echter niet de enige die zijn stem laat horen. Sinds 2008 is er een hoop aan het veranderen, al gaat het tergend langzaam. In 2008 was er een grote dip in de economie en duizenden Japanse uitzendkrachten verloren massaal en vrijwel tegelijkertijd hun baan. Sindsdien is er een hevige discussie gaande met vele partijen om de werksituatie te verbeteren en zijn er al enkele wetswijzigingen geweest.

Deze hebben echter bij lange na niet de gewenste resultaten behaald en het lijkt er dan ook op dat de situatie rondom werken in Japan de komende jaren niet veel zal verbeteren.

Bronnen: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12.

Dit artikel – Werken in Japan is doorgaan tot je erbij neervalt (of doet alsof) – verscheen voor het eerst op 28 oktober 2015 en is voor het laatst geüpdatet op 2 juli 2020.